آمار آژانس بین‌المللی انرژی از میزان یارانه انرژی در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که ایران رکورددار پرداخت یارانه انرژی بین کشورهای جهان بوده است. چین تا سال ۲۰۱۶ در این رتبه‌بندی در جایگاه اول قرار داشت؛ اما در سال ۲۰۱۷ میزان یارانه انرژی ایران به ۴۵ میلیارد دلار رسیده که از میزان یارانه انرژی در چین حدود ۷ میلیارد دلار بیشتر است. این در حالی است که جمعیت چین ۱۷ برابر ایران است. سرانه یارانه انرژی در ایران ۵۵۶ دلار و حدود ۲۰ برابر چین است.
آژانس بین‌المللی انرژی هر‌سال گزارشی درباره میزان یارانه‌ای که کشورها به مصرف انرژی اختصاص می‌دهند، تهیه می‌کند. آخرین گزارش این سازمان در این خصوص که به پرداخت یارانه انرژی در سال ۲۰۱۷ اختصاص دارد، نشان می‌دهد ایران با پرداخت ۴۵ میلیارد دلار یارانه به مصرف انرژی در ۲۰۱۷ در جهان رکورددار بوده است. این سازمان میزان یارانه انرژی پرداختی در ایران در سال ۲۰۱۶ را حدود ۳۴ میلیارد دلار برآورد کرده بود و ایران بعد از چین در رتبه دوم پرداخت یارانه انرژی بین کشورهای جهان قرار داشت. بنابراین بر اساس برآوردهای اخیر آژانس بین‌المللی انرژی، در سال ۲۰۱۷ ایران حدود ۱۱۱ میلیارد دلار نسبت به سال پیش از آن یارانه بیشتری به مصرف انرژی اختصاص داده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد که یارانه پرداختی به انرژی در ایران حدود ۱۵ درصد از مجموع یارانه‌ای است که در جهان به مصرف انرژی پرداخت شده.
ایران بالاتر از چین
میزان یارانه انرژی در چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۸ میلیارد دلار بوده که این رقم ۷ میلیارد دلار از یارانه انرژی در ایران کمتر است. اما این ارقام به تنهایی فاصله یارانه پرداخت شده در ایران و چین به انرژی را نشان نمی‌دهد، سرانه یارانه انرژی در دو کشور فاصله بسیار بیشتری با هم دارند. در واقع اگر مجموع یارانه انرژی در هر دو کشور را به تعداد جمعیت آنها تقسیم کنیم، به نتایج جالبی می‌رسیم. محاسبات نشان می‌دهد که به هر ایرانی در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۵۶ دلار یارانه انرژی اختصاص یافته، در حالی که این رقم در چین ۲۸دلار بوده است. یعنی هر فرد در ایران حدود ۲۰ برابر هر شهروند چینی از یارانه انرژی استفاده کرده است.
در این میان ممکن است برخی اعلام کنند که مقایسه یارانه انرژی در دو کشور چین و ایران چندان موضوعیت ندارد، چراکه ایران خود تولیدکننده انرژی محسوب می‌شود و دولت ایران بر‌خلاف دولت چین برای تامین انرژی مورد‌نیاز کشور مجبور به واردات نیست و هزینه‌ای نیز از این محل متحمل نمی‌شود. اما آنطور که آژانس بین‌المللی انرژی نیز در گزارش خود تاکید می‌کند، یارانه انرژی در کشورهای صادرکننده انرژی به شکل هزینه فرصت خود را نشان می‌دهد. میزان یارانه انرژی در ایران حدود ۱۰ درصد از کل تولید ناخالص ملی است، در حالی که این نسبت در چین نزدیک به صفر است. در واقع با واقعی و آزادسازی قیمت‌ها، پرداخت یارانه انرژی به صفر می‌رسید و این رقم در تولید داخلی و بهبود زیرساخت‌های اجتماعی به کار گرفته می‌شد.
همان‌طور که «دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارشی تحت عنوان «برندگان و بازندگان یارانه بنزینی» بررسی کرده بود، بزرگ‌ترین مشکل این شکل از پرداخت یارانه این است که همه اقشار جامعه از آن به‌طور مساوی برخوردار نمی‌شوند. به‌طور مثال، بررسی‌ها نشان می‌دهد دهک دهم جامعه ۱۲ برابر دهک اول جامعه از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شود، این در حالی است که دهک دهم ۱۸۸ برابر دهک اول درآمد کسب می‌کند. علاوه بر توزیع ناعادلانه یارانه انرژی، کاهش توان دولت برای بهبود زیرساخت‌ها و حمایت از اقشار کم‌توان جامعه، آسیب دیگری است که پرداخت یارانه انرژی به دنبال دارد. به‌طور مثال، در حالی یارانه پرداختی به انرژی در ایران به ۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ رسیده که مجموع یارانه نقدی پرداخت شده در کشور سال گذشته ۵/ ۷ میلیارد دلار(۳۰ هزار میلیارد تومان) برآورد می‌شود. بنابراین حدود ۶ برابر یارانه نقدی به مصرف انرژی یارانه پرداخت شده است.
افزایش جهانی یارانه انرژی
محاسبات آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که در مجموع در سال ۲۰۱۷ یارانه انرژی نسبت به سال پیش از آن افزایش یافته است، اما بخش اعظمی از این رشد در ایران اتفاق افتاده است.بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، یارانه پرداختی به انرژی در غالب کشورهای جهان به سه گروه نفت و فرآورده‌های نفتی، گاز و برق بوده و قزاقستان تنها کشوری است که علاوه بر سه گروه بالا به مصرف زغال‌سنگ نیز یارانه اختصاص داده است.
آژانس برای محاسبه میزان یارانه انرژی، اختلاف قیمت‌های داخلی برای هر گروه را با متوسط قیمت‌های بین‌المللی محاسبه کرده است. آنطور که آژانس بین‌المللی انرژی اعلام می‌کند، میزان یارانه‌ای که در کلجهان در سال ۲۰۱۷ برای مصرف انرژی پرداخت شده حدود ۳۰۰ میلیارد دلار بوده، در حالی که این رقم در سال پیش از آن ۲۷۰ میلیارد دلار برآورد می‌شد. در واقع میزان یارانه انرژی در مجموع ۳۰ میلیارد دلار افزایش یافته اما از این رقم حدود ۱۱ میلیارد دلار(۳۷ درصد) به ایران اختصاص داشته است.
این سازمان بین‌المللی افزایش یارانه انرژی را در سال ۲۰۱۷ به دنبال افزایش قیمت نفت در این سال می‌داند. قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۵ درصد نسبت به سال ۲۰۱۶ رشد کرده، با این حال میزان یارانه انرژی تنها افزایش ۱۲۲ درصدی را به ثبت رسانده است. این موضوع نشان می‌دهد که بسیاری از کشورهای جهان همزمان با افزایش قیمت‌های جهانی، قیمت‌های داخلی خود را افزایش داده‌اند و تلاش کرده‌اند که مانع از افزایش یارانه پرداختی به انرژی شوند.
در سال ۲۰۱۶ یارانه پرداختی به برق در جهان رشد کرد، در حالی که به دلیل افت شدید قیمت نفت در سال ۲۰۱۶ یارانه اختصاص یافته به نفت و مشتقات نفتی کاهش یافت. بنابراین یارانه پرداختی برق از یارانه پرداختی به نفت و فرآورده‌های نفتی پیشی گرفته بود. اما در سال ۲۰۱۷ به دنبال افزایش قیمت طلای سیاه مجددا یارانه مشتقات نفتی به صدر جدول بازگشت. یارانه‌ای که به نفت تعلق می‌گیرد ۱۳۷ میلیارد دلار در سال بوده که حدود ۴۵۵ درصد از کل یارانه‌ای است که در این سال در جهان به انرژی اختصاص یافته. آنطور که آژانس برآورد می‌کند حدود ۱۱ درصد از کل نفت مصرفی جهان شامل یارانه می‌شود. این در حالی است که یارانه اختصاص یافته به برق ۱۰۶ میلیارد دلار برآورد می‌شود. یارانه‌ای که به گاز پرداخت شده نیز حدود ۵۷ میلیارد دلار بوده و ۲۳ درصد از کل گاز مصرفی جهان را پوشش می‌دهد.
یارانه نفت و فرآورده‌های نفتی
نفت و فرآورده‌های نفت جزو منابع انرژی هستند که در ایران همواره به آنها یارانه اختصاص یافته است. در واقع دولت‌ها قیمت سوخت‌هایی چون بنزین، گازوئیل، نفت سفید و... را خود به شکل دستوری تعیین کرده و پایین‌تر از قیمت‌های جهانی قرار می‌دهند. مهمترین دلیلی که برای پرداخت یارانه انرژی اعلام می‌شود، کمک به اقشار کم‌توان جامعه است، این در حالی است که دهک‌های پایین جامعه به نسبت کمتر مالک خودروهای شخصی هستند، از این رو کمتر از دهک‌های بالایی نیز از یارانه بنزینبهره‌مند می‌شوند.آنطور که آمار آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۷۷ میزان یارانه پرداختی به نفت و مشتقات آن در ایران ۵/ ۱۶ میلیارد دلار بوده است. این رقم نشان می‌دهد از مجموع یارانه‌ای که به نفت و مشتقات آن در سال ۲۰۱۷ در جهان پرداخت شده بیش از ۱۲ درصد آن به ایران اختصاص دارد.
قیمت بنزین در ایران از سال ۹۴ روی رقم ۱۰۰۰ تومان برای هر لیتر ثابت باقی مانده است، این در حالی است که قیمت بنزین در غالب کشورهای جهان به‌طور روزانه و بر اساس قیمت‌های جهانی نرخ‌گذاری می‌شود. حتی در کشوری چون آمریکا قیمت بنزین در هر ایالت متفاوت و بر حسب عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. اما قیمت‌های جهانی تنها بخشی از قیمت بنزین و گازوئیل را در این کشورها تشکیل می‌دهد، بخش دیگری از قیمت خرده‌فروشی این سوخت‌ها شامل مالیات است.
در واقع کسانی که از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند موجب آلودگی هوا و آسیب رساندن به دیگر شهروندان و افزایش هزینه‌های بهداشت و درمان می‌شوند. بنابراین در بسیاری از کشورهای جهان بر مصرف بنزین و گازوئیل مالیات اعمال می‌شود. به‌طور مثال، بر اساس داده‌های منتشر شده در گلوبال پترولیوم پرایس، متوسط قیمت بنزین در روزهای اخیر در دنیا حدود ۱/ ۱۱ دلار در لیتر بوده، در حالی که این سوخت در فوب خلیج فارس بین ۴۰ تا ۴۵۵ سنت به فروش رسیده است. با این حال در ایران نه تنها از کسانی که با استفاده از خودروی شخصی موجب آلودگی هوا و آسیب به دیگر شهروندان می‌شوند، مالیات اخذ نمی‌شود، بلکه با پرداخت یارانه قیمت بنزین را پایین نگه داشته و افراد را به مصرف بیشتر تشویق می‌کنند.
ایران سردمدار یارانه گاز
ایران اما سردمدار پرداخت یارانه گاز در جهان محسوب می‌شود. بر اساس برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۷ ایران به شهروندان خود حدود ۳/ ۱۶ میلیارد دلار برای مصرف گاز یارانه پرداخت کرده است. بعد از ایران، روسیه با ۱۲۲ میلیارد دلار یارانه انرژی در رتبه دوم و امارات متحده عربی با ۹/ ۵۵ میلیارد دلار در رتبه سوم قرار دارد. این ارقام در حالی مطرح است که در سال ۲۰۱۷ در کل جهان تنها ۵۷ میلیارد دلار به مصرف گاز یارانه اختصاص یافته یعنی حدود ۲۹۹ درصد از یارانه پرداختی به گاز در ایران بوده است.
این موضوع نه تنها به چرایی مصرف بالای گاز در داخل ایران پاسخ می‌دهد، دلیل عقب ماندن ایران از دیگر تولیدکنندگان این محصول در بازارهای صادراتی را نیز توضیح می‌دهد. در واقع پرداخت یارانه به گاز موجب شده که مصرف این سوخت در ایران بالاتر از استاندارد باشد و رشد مصرف نیز خود کاهش ظرفیت‌های صادراتی را به دنبال داشته است. ایران بعد از آمریکا و روسیه بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در دنیا است، در حالی که تنها سهم کمتر از یک درصد از بازار این منبع انرژی را به خود اختصاص داده است.در گروه برق نیز ایران همچنین بعد از چین بیشترین یارانه را به مصرف برق اختصاص داده است. چین با اختصاص ۱/ ۲۱ میلیارد دلار یارانه به مصرف برق، در این زمینه رکورددار است. اما بعد از این کشور که حدود ۲۰ درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده، ایران با ۳/ ۱۲ میلیارد دلار در زمینه پرداخت یارانه به مصرف برق رکورددار است.
- 16
- 5
