مدام تحقیقات جدید مسائل نویی را در زمینه‌های مختلف ثابت می‌کنند که همین امر نیازمند برنامه‌ریزی‌های مناسب و به روز از سوی مسئولان امر است. در ایران روند تغییرات آن‌طور که باید و شاید نیست و سیستم‌ها چندان از این تغییرات استقبال نمی‌کنند و به سختی نیز تن به تغییر می‌دهند. افراد و سازمان‌ها نیازمند چابکی و تغییر در شرایط کنونی هستند. برای مثال بر اساس یافته‌های علمی در گذشته نوعی از مصرف دارو یا به کارگیری سبک زندگی خاص برای افراد مناسب بود، اما یافته‌های یک پژوهش علمی می‌تواند در رد آن باور موثر باشد، هرچند در این زمینه اغلب افراد یا سازمان‌ها نسبت به این تغییرات مقاومت کرده یا مبادرت به رد آن می‌کنند. در خوش بینانه‌ترین شرایط هم فقط هشدارها نسبت به سبک زندگی یا باورگذشته از سوی رسانه‌های رسمی یا غیر رسمی دست به دست می‌چرخد. این در حالی است که تغییر هر نوع سبک زندگی، عملکرد و باور فقط با گذشت زمان و ایجاد شرایط محقق می‌شود.
بهتر است تغییر باورها به شکل تدریجی انجام شود تا بتوان آن را نهادینه کرد. برای پیشرفت و هماهنگی باید سازمان‌ها به شکل فزاینده در محیط‌های پویا در حال تغییر باشند. بنابراین آنها به منظور بقا و پویایی خود مجبورند خود را با تغییرات محیطی سازگار کنند. به بیان دیگر با توجه به سرعت شتابنده تغییرات و تحولات علمی، اجتماعی، فرهنگی و... در عصر حاضر، سازمان‌هایی موفق و كارآمد هستند كه علاوه بر هماهنگی با تحولات جامعه امروزی، بتوانند مسیر تغییرات و دگرگونی‌ها را در آینده پیش‌بینی كرده و قادر باشند این تغییرات را برای ایجاد تحولات مطلوب برای ساختن آینده‌ای بهتر هدایت كنند.
بازدهی مغز در اول صبح اندک است
محققان به این نتیجه رسیده‌اند که بازدهی افراد در ساعت ۹ صبح کاهش یافته و باید کلاس‌های درس ساعت ۱۱ صبح آغاز شود. بر اساس تحقیقی از دانشگاه «اوپن» که به تازگی منتشر شده باید سیستم سنتی آموزشی که معمولا از ساعت هشت و ۹ صبح شروع می‌شود به اتمام برسد و به دانش‌آموزان اجازه داده شود تا روزشان را دیرتر آغاز کنند. در این تحقیق آمده است که کلاس‌های درس نباید زودتر از ساعت ۱۱ برگزار شود تا دانش‌آموزان بتوانند بهترین کارایی خود را در کلاس داشته باشند.
در این تحقیق که به کمک محققان دانشگاه نوادا انجام شده، محققان الگوی مطالعه ۲۰۰ دانش‌آموز را بررسی کردند. آنها به این نتیجه رسیدند که بهترین زمان برای مطالعه درسی از ساعت ۱۱ صبح تا ۲۱ و ۳۰ دقیقه است. در این زمینه پل کلی، محقق دانشگاه «اوپن» گفت: «اگر دانش‌آموزان بتوانند زمان مطالعه خود را با عادت‌های شخصی‌شان تطبیق دهند، مطالعه آنها بیشترین تاثیر را دارد، همچنین صبح زود بیدار شدن می‌تواند منجر به مشکلات روانی برای دانش‌آموزان شود.»
گفتنی است، تغییرات زیستی پیش از بلوغ می‌تواند ساعت خواب طبیعی انسان را تا بیش از سه ساعت تغییر دهد، این تغییر در سن ۱۹ سالگی به اوج رسیده و بعد از آن الگوی خاصی به خود می‌گیرد. آموزش و کار به طور سنتی در ساعت هفت تا ۹ صبح آغاز می‌شود، اما جوانان در یادگیری در ساعاتی که برای آنها غیرطبیعی است مشکل دارند.
در قسمتی از این گزارش آمده است: «بی‌نظمی در ساعت خواب و ساعت شروع کار می‌تواند منجر به کاهش خواب شود و این موضوع فعالیت آکادمیک را کاهش می‌دهد و همچنین می‌تواند منجر به چاقی، افسردگی و اعتیاد شود.» از سویی این تحقیق با یک تحقیق جدید که در آن نوشته شده بود دانش‌آموزان باید عادت کنند صبح زود بیدار شوند مغایرت دارد. در آن تحقیق محققان دانشگاه‌هاروارد استدلال کردند که عقب انداختن ساعات شروع مدارس منجر می‌شود تا دانش‌آموزان سخت‌تر از خواب بیدار شوند. البته در سال ۲۰۰۹ در دبیرستانی ساعت شروع کلاس‌ها از ساعت ۸:۳۰ دقیقه به ۱۰ تغییر کرد و این منجر شد ۱۶ درصد دانش‌آموزان بیشتر از قبل نمره مناسبی بگیرند و از سویی شمار دانش‌آموزانی که نمراتشان افت کرد هم از ۱۹ درصد به ۴۳ درصد رسید. محققان دانشگاه اوپن در تحقیق خود نوشته‌اند: «به طور کلی، کار و آموزش در ساعت مشخصی شروع می‌شود. ساعاتی که معمولا صبح زود است و هیچ ارتباطی با الگوی بازدهی افراد ندارد.» به همین دلیل در این تحقیق پیشنهاد شده دانشگاه‌ها ساعت ۱۱ تا ۱۳ شروع به فعالیت کنند.
بی‌توجهی به پژوهش‌های عملی در کشور
در کشورهای پیشرفته کیفی سازی آموزش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این اقدام هدف تاثیرگذاری سیستم آموزشی بر اندیشه، منش و رفتار دانش‌آموزان در طول یک سال تحصیلی است، اما وقتی معیار نمره باشد تغییرات در منش و اندیشه افراد چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. هم اکنون در کشور ما زمینه مناسب آموزشی مدرن وجود دارد، اما از سوی دیگر در مدارس مسئولان آموزش و پرورش و والدین هنوز در پی برگزاری آزمون هستند! در این شرایط به کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی جای اینکه گرهی از مشکلات آموزشی کشور باز کند باعث بروز مشکلات دیگر می‌شود.
سازمان پژوهش‌ها باید به شکل پژوهش محور به پیگیری نهادهای مربوطه بپردازد. هم اکنون این سازمان یکی از کم کارترین و بی بازده ترین نهادها در آموزش و پرورش است. هم اکنون سازمان پژوهش می‌تواند یک پژوهش در زمینه تغییر ساعت آموزش کشور از ساعت هفت به ۹ انجام دهد و به این شکل تغییر در عملکرد و روند آموزش مورد بررسی قرار گیرد. در اغلب سازمان‌های کشور نسبت به تغییرات و یافته‌های علمی با بی‌توجهی و اغماض برخورد می‌شود. این در حالی است که اکنون در کشورهای پیشرفته بر اساس پژوهش‌های انجام شده تصمیم گیری می‌شود، اما پژوهش در ایران چندان مورد توجه نهادهای مربوطه نیست.
ارائه الگوهای مناسب آموزشی نیازمند پژوهش‌های بومی
یک کارشناس آموزش و پرورش درباره روند تغییر سیستم آموزشی کشور بر اساس یافته‌های نوین علمی به «آرمان» می‌گوید: بر اساس پژوهش‌های انجام شده درباره زمان مناسب یادگیری برای دانش‌آموزان باید گفت که هر یک از تحقیقات ساعات هفت، هشت و ۹ را بهترین زمان برای یادگیری اعلام می‌کنند. اگر اقدامات بر مبنای پژوهش باشد به نسبت مسئولان در حوزه‌های مختلف باید انرژی و هزینه‌ها را صرف اجرا و منافع نهفته در آن کنند. برای مثال اگر در یک تحقق محققان ساعت ۹ را زمان مناسب برای یادگیری اعلام کنند به نسبت مسئولان آموزش کشور نیز باید بر این اساس ساعت یادگیری دانش‌آموزان را تنظیم کنند، اما این گونه موضوعات در کشورهای پیشرفته چندان رعایت نمی‌شود، دیگر چه برسد به کشورهای در حال توسعه‌ای همچون ایران. محمدرضا نیک نژاد می‌افزاید: در کشور ما اغلب دانش‌آموزان تا دیر وقت بیدار هستند و صبح‌های زود باید به مدرسه بروند که این وضعیت افت کیفت آموزش را به دنبال دارد. همچنین تشکیل مدارس در شیفت‌های بعدازظهر نیز با مشکلات خاص خود همراه است. برای مثال کشور فنلاند در زمینه آموزش و پرورش، آموزش فردی، آموزش شهروندی و... جزو کشورهای پیشرو در جهان است و هنوز هم در زمینه ارتقای کارایی یادگیری پژوهش‌های فراوانی در دست اقدام دارد. در اصل اغلب یافته‌های علمی در حوزه آموزش ماحصل بررسی‌ها در این کشور است.
به گفته او باید در کشور از پژوهشگران ایرانی در زمینه ارتقای کیفیت یادگیری استفاده شود، چون هر کشور بر اساس شرایط فرهنگی، اجتماعی و... ویژه خود باید به شکل مناسب در زمینه کم و کیف یادگیری برنامه ریزی کند. در این وضعیت نباید فقط به تحقیقات دیگر کشورها اکتفا کرد، چون وجود تفاوت‌های فرهنگی در بین جوامع باعث بروز نارسایی‌هایی می‌شود. برای مثال در ایران آغاز به کار مدارس یعنی ساعت ۷:۳۰ دقیقه تا هشت مقوله‌ای فرهنگی است و در این زمینه نمی‌توان افراد و سازمان‌ها را به شیوه جدید آموزش و تغییر ساعات کاری مدارس تشویق کرد. این کارشناس آموزش و پرورش می‌افزاید: در برخی کشورهای اروپایی با سابقه درخشان فرهنگی دانش‌آموزان شب‌ها زود می‌خوابند، اما در فرهنگ ما دانش‌آموزان تا دیر وقت بیدار هستند.
در این وضعیت شاید ساعت ۹ صبح زمان مناسبی برای آغاز تعلیم دانش‌آموزان باشد. نیک نژاد با بیان اینکه هم اکنون در کشور ما بسیاری از مقدمات آموزشی، پژوهشی و تحقیقی با کم و کاستی‌های فراوان روبه‌روست و تغییر زمان شروع به کار مدارس نیز از دیگر نارسایی‌هاست، تاکید می‌کند: یکی از علل افت آموزشی و گریز آموزشی در دوره دبستان آغاز به کار زودهنگام مدارس است، اما این نهاد به حدی با چالش‌های فراوان روبه‌روست که دیگر جایی برای تغییر ساعت کاری مدارس و به کارگیری شیوه‌های نوین علمی در ارتقای سیستم تعلیم و تربیت باقی نمی‌ماند. او با بیان اینکه امروزه در عصر اطلاعات و ارتباطات باید به روز بود، می‌گوید: برخی پژوهش‌های انجام شده در دیگر کشورهای دنیا مناسب و کاملا کاراست، اما به کارگیری آن در کشور سبب بروز مشکل می‌شود، برای مثال در فنلاند امتحانات به شکل استاندارد برگزار نمی‌شود. در این وضعیت برای دانش‌آموز فقط در سال آخر تحصیل یک امتحان برای ارائه مدرک تحصیلی و ورود به دانشگاه برگزار می‌شود. هم اکنون این مقوله در سیستم آموزشی کشور ما نهادینه شده است و دیگر آزمون هماهنگ و استاندارد براساس قانون آموزش و پرورش نباید برگزار شود، اما هر ماه در مدارس شاهد برگزاری یک آزمون استاندارد هستیم!
زهرا سلیمانی
- 9
- 6
