«روس‌ها به دلیل زندگی در مناطق سردسیر، خیلی تودار هستند!»، «اهل کویر خیلی سخت‌کوش‌اند. اصلا زندگی در جایی مثل کویر آدم را سرسخت می‌کند!»، «افرادی که کنار دریا زندگی می‌کنند، خیلی خونگرم‌اند، یک جورهایی مهمان‌نوازی توی خون‌شان است!» و ... . آیا شما هم جملاتی مانند این ها را شنیده‌اید؟ جملاتی که بین ویژگی‌های شخصیتی گروهی از افراد با ویژگی‌های اقلیمی محل زندگی آنها رابطه‌ای علت و معلولی برقرار می کند و به نوعی نتیجه می‌گیرد که این ویژگی‌های اقلیمی باعث شکوفا شدن برخی رفتار‌های مشخص در افراد می‌شود.
اما آیا واقعا این گونه است؟ در این پرونده در پی پاسخ دادن به این سوال هستیم. در ابتدا شما با شواهدی آشنا خواهید شد که نشان می‌دهد اقلیم محل زندگی ما و آب و هوایی که تجربه می‌کنیم، واقعا می‌تواند بر ویژگی‌های شخصیتی ما تاثیر بگذارد. سپس چند نکته را با شما مرور می‌کنیم مبادا که سریع در این باره نتیجه‌گیری کنید! در پایان نیز معرفی کوتاهی از کتاب «ما ایرانیان، زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی» را خواهیم داشت که نکات جالبی در همین باره مطرح کرده است.
مروری بر نتایج چند تحقیق علمی درباره رابطه آب و هوای مناطق اقلیمی مختلف با شخصیت و رفتار ساکنان‌شان تاثیرگذار بر شادی، خستگی و میزان فعالیت‌مان!
یاسمین مشرف | مترجم
تحقیقات علمی نشان می دهد این تصور عمومی که انسان‌ها در نقاط مختلف جهان ویژگی‌های شخصیتی متفاوتی دارند، درست است. ساکنان مناطق مختلف آب و هوایی از نظر خلق‌و‌خو تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند، به طوری که بسیاری از روان‌شناس‌ها و جامعه‌شناسان با بردن نام یک شهر، یک کشور یا یک منطقه جغرافیایی خاص می‌توانند ویژگی‌های اخلاقی معمول ساکنان آن منطقه را نام ببرند. هرچند شاید بسیاری از این موارد صرفا پیش داوری باشد اما در تحقیقی که به تازگی در نشریه انگلیسی «طبیعت رفتار انسانی» منتشر شد، محققان تفاوت میانگین امتیازات برای ویژگی‌های شخصیتی خاص را اندازه‌گیری کردند و نشان دادند این تفاوت‌های اخلاقی در واقع واکنشی به شرایط آب و هوایی مناطق خاص جغرافیایی است که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می‌شود.
تاثیر شرایط دمایی بر خلق‌و‌خو
شرایط دمایی یکی از عوامل مهمی است که در شکل‌گیری خلق و خوی ساکنان یک اقلیم جغرافیایی نقش دارد. درجه حرارت یک منطقه ممکن است بر شکل‌گیری شخصیت فرد از طریق عواملی مانند خستگی تاثیر بگذارد. بهترین دمای محیطی که افراد در آن احساس راحتی می‌کنند، دمای ۲۲ درجه سانتی‌گراد است. محققان می‌گویند اعتدال محیطی دما عامل مهمی است که می‌تواند بر شکل‌گیری ویژگی‌های شخصیتی مناسب به ویژه در سنین رشد تاثیر بگذارد. به عنوان مثال در مناطق با آب و هوای معتدل مردم بیشتر تمایل دارند وقت‌شان را بیرون از خانه بگذرانند و تجربیات جدیدی در زمینه‌های اجتماعی یا جست‌وجوگری در محیط کسب کنند. در مقابل وقتی هوا بسیار سرد یا بسیار گرم است، معمولا تمایل به ماندن در خانه بیشتر و تمایل به جست‌وجوگری در محیط کمتر است.
اعتدال آب و هوایی مساوی با اعتدال رفتاری
مطالعه‌ای تقریبا جامع، به تازگی در چین انجام شده که هشت هزار دانشجو از ۵۹ شهر مختلف در آن شرکت داشتند. نتیجه این مطالعه نشان داد ویژگی‌های شخصیتی با اعتدال دمایی ارتباط دارند. هرچقدر اعتدال دمای هوا بیشتر باشد، ویژگی‌هایی مثل برون گرایی، ثبات عاطفی (نقطه مقابل روان رنجوری)، سازگاری، باوجدان بودن و تمایل به کسب تجربیات جدید در افراد بیشتر است. آرامش خاطر نیز یکی دیگر از بازتاب‌های سکونت در مناطق معتدل است. در واقع آب و هوای معتدل خلق و خوی خالص و متعادل با خود به همراه می‌آورد. ساکنان مناطق معتدل اغلب مردمانی آرام و متوازن هستند، دیدگاه کل نگری به جهان هستی دارند و از درک شهودی بالایی برخوردارند. برخی نظریه پردازان شخصیت ادعا می‌کنند دو ویژگی دیگر یعنی ثبات شخصیت و انعطاف پذیری را هم می‌توان به ویژگی‌های قبلی ساکنان مناطق معتدل اضافه کرد. بر این اساس انتظار می‌رود تعادل دمایی بیشتر، سطح بالاتری از ثبات شخصیت و انعطاف‌پذیری را نیز به همراه داشته باشد.
گرمای زیاد، دشمن شادی!
محققان می‌گویند آب و هوای بسیار گرم با کاهش سطح شادی همراه است. همچنین بر اساس مطالعات، ساکنان مناطق گرم‌تر، احساسات منفی یا مثبت شدیدتری از خودشان بروز می‌دهند. به طور کلی دمای بالای ۲۱ درجه سانتی‌گراد به این دلیل که با خستگی بیشتری همراه می‌شود، آثار مثبت کمتر و تاثیرات منفی بیشتری روی روان ما دارد. گرما سستی و کم‌توجهی ایجاد می‌کند به همین دلیل، مردمانی‌که در آب و هوای گرم زندگی می‌کنند، معمولا آدم‌هایی «غیرفعّال» و «کم‌توجه» هستند. ویژگی این نوع خلق و خو، تنبلی و سستی است. گرما همچنین باعث می‌شود افراد تمرکز خود را از دست بدهند و خسته، بی‌حوصله و پرخاشگر شوند. این موضوع درباره دماهای بسیار پایین نیز صدق می کند و اقلیم‌های سردسیر نیز احساس خستگی بیشتری برای ساکنان خود به همراه می آورند. البته هیچ کدام از این نکات برای تمام مردم با چنین اقلیم هایی عمومیت ندارد.
تاثیر آب‌و‌هوا در برون‌گرا یی و درون‌گرایی شخصیت
آب و هوای بسیار گرم و بسیار سرد این قابلیت را دارند که در شکل گیری شخصیت ما نیز نقش داشته باشند. محققان می‌گویند خستگی ناشی از تاثیرات آب و هوا در اقلیم‌های بسیار سرد یا بسیار گرم می‌تواند مانع شکل‌گیری برخی از جنبه‌های شخصیت شود. از سوی دیگر برخی ویژگی‌های شخصیتی ما هم تحت تاثیر شرایط دمایی محیط زندگی‌مان شکل می‌گیرند. به عنوان مثال درون گرایی می‌تواند نوعی انطباق با آب و هوای سرد باشد. در مناطق سردسیر سطح فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی پایین‌تر است و ساکنان این مناطق بیشتر از ساکنان مناطق گرمسیر به ارتباطات غیرانسانی مانند استفاده از وسایل الکترونیکی و تماشای تلویزیون پناه می‌برند. ساکنان مناطق سرد همچنین به دلیل کاهش میزان مسافرت و رفت‌و‌آمد با اطرافیان خود گوشه‌گیری و انزوا را انتخاب می‌کنند. این در حالی است که ساکنان مناطق گرمسیر ویژگی برون‌گرایی را بیشتر نشان می‌دهند. این تاثیرات بر دیگر ویژگی‌های شخصیتی مثل سازگاری و ثبات عاطفی نیز صدق می‌کند. جالب این که محیط‌هایی با آب و هوای بسیار سرد، ساکنان خود را افرادی جسور با رویکردی رقابت‌جویانه و جسورانه نسبت به دیگران بار می‌آورد. بر همین اساس، سخت‌کوشی و روحیه عمل گرا در افراد ساکن مناطق سردسیر بیشتر است چراکه ساکنان مناطق سردسیر باید برای تامین آذوقه، سوخت و پوشاک خود برنامه مطمئنی داشته باشند. این برنامه‌ریزی منسجم سبب می‌شود آنها از ساکنان مناطق گرمسیر فعال‌تر باشند.
شرایط اقلیمی در حال از دست دادن تاثیر خود بر سبک زندگی ماست تاثیری که روز به روز کم رنگ‌تر می‌شود!
نرگس عزیزی | کارشناس ارشد مشاوره
ویژگی‌های شخصیتی افراد تحت تاثیر عوامل متنوعی شکل می‌گیرد. در بین عوامل متنوعی چون ژنتیک، تربیت خانوادگی، فرهنگ جامعه، رسانه‌ها و ... می‌توان به تاثیر آب و هوای محل زندگی بر ویژگی‌های شخصیتی نیز اشاره کرد. اما واقعیت این است که این روزها نشانه‌های زیادی در اختیار داریم که به صورت ضمنی به ما نشان می‌دهد نباید روی تاثیر این عامل زیاد حساب باز کنیم و لازم است آن را تنها به عنوان عاملی با تاثیری محدود در نظر بگیریم.
وقتی عوامل فرهنگی موثرتر هستند
بررسی‌ها نشان می‌دهد فرهنگ جامعه می‌تواند تاثیری به مراتب شگرف‌تر از ویژگی‌های آب و هوایی محل زندگی داشته باشد. به عنوان مثال در مطالعه‌ای که سال ۹۳ در استان خراسان شمالی انجام شد، مشخص شد که سه قوم فارس، کرد و ترکمن ساکن در این استان، هر چند از نظر محل زندگی بسیار نزدیک به هم هستند اما در برخی ویژگی‌های شخصیتی تفاوت‌های معناداری بین آنها وجود دارد. به عنوان نمونه در شاخص فردگرایی، نمره قوم فارس بالاتر از کردها و ترکمن‌هاست. البته این موضوع عجیب هم نیست چراکه فرهنگ زندگی عشیره‌ای بین این دو گروه رواج بیشتری دارد و جمع‌گرایی را تشویق می‌کند.
شباهت‌هایی بین مناطق دور از هم
نکته دیگر شباهت‌های شخصیتی گروه‌هاست که گاهی بین مناطق دور از هم و بدون شباهت اقلیمی، دیده می‌شود. به عنوان مثال در مطالعه گسترده‌ای که درباره پنج ویژگی شخصیتی ۵۶ کشور انجام و نتایج آن در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، شباهت دو کشور برای پژوهشگران قابل توجه بود، دو کشور دور از هم و با آب و هوایی متفاوت؛ انگلستان و اندونزی! این دو کشور در هر پنج مقیاس برون‌گرایی، ثبات عاطفی (نقطه مقابل روان رنجوری)، سازگاری، باوجدان بودن و تمایل به کسب تجربیات جدید نمراتی مشابه همدیگر کسب کرده بودند.
اقلیم و شخصیت؛ رابطه‌ای ۲ طرفه
از سوی دیگر حتی زمانی که بین اقلیم منطقه‌ای با ویژگی‌های ساکنان آن ارتباطی دیده می‌شود، ما به شکلی دقیق نمی‌توانیم جهت این رابطه را مشخص کنیم و به فرض بگوییم که اقلیم منطقه باعث به وجود آمدن این ویژگی‌های شخصیتی در افراد ساکن شده است چراکه بر اساس برخی مطالعات، این رابطه می‌تواند برعکس بوده و در واقع برخی ویژگی‌های شخصیتی باعث شده باشد تا برخی افراد منطقه‌ای را برای زندگی انتخاب کنند. به عنوان نمونه مطالعه‌ای در دانشگاه ویرجینیا نشان می‌دهد افراد درون‌گرا تمایل بیشتری به صرف وقت در مناطق کوهستانی دارند و در مقابل برون‌گراها بیشتر جذب ساحل می‌شوند.
رسانه‌هایی که همه جا نفوذ کرده‌اند
این روزها نمی‌توان از ویژگی‌های شخصیتی و سبک زندگی افراد حرف زد و نقش رسانه‌ها را فراموش کرد. با وجود رسانه‌های فراگیر و شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار، حالا می‌بینیم که انتخاب نوع تفریح و وقت‌گذرانی گاهی بیش از این که تحت تاثیر عوامل جغرافیایی باشد، تحت تاثیر رسانه‌هاست یا این که وقت‌گذرانی در فضای مجازی بیش از این که تحت تاثیر هوای سرد و از سر ناچاری برای ماندن در خانه باشد، انتخاب خود فرد حتی برای روزهای معتدل است. در واقع اگر بگوییم رسانه‌ها می‌توانند نقشی پررنگ‌تر از اقلیم در شکل‌گیری سبک زندگی ما در این روزها و البته ویژگی‌های شخصیتی در طولانی مدت داشته باشند، ادعای گزافی نکرده‌ایم.
نگاهی به ماجرای رابطه اقلیم و شخصیت افراد از منظر جامعه شناختی شخصیت نهایی آدمیزاد، برایند یک عامل نیست!
امیر محمدیان خراسانی | جامعه‌شناس
آدمی در محیطی متولد می‌شود که بر او اثر می‌گذارد. در زمانی به دنیا می‌آید که روحیاتش او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در خانواده‌ای بزرگ می‌شود که از آنها می آموزد و تقلید می‌کند. حامل ژن‌هایی است که او را متاثر می‌سازند. آناتومی که انسان تحت تاثیر ژن و تغذیه و دیگر عوامل کسب می‌کند در آینده‌اش تاثیرگذار است. عاداتی را فرا می‌گیرد که در سرنوشت او نقشی موثر دارند. همه این عوامل، رفتارها و شخصیت یک انسان را با هم شکل می‌دهند و نمی‌توان گفت هیچ یک تاثیر ندارند یا تنها یکی از آنها یا برخی موثر هستند اما می‌توان گفت که تاثیر برخی از آنها می‌تواند بیشتر باشد مانند ویژگی‌های فرهنگی و زمانی-مکانی و محیطی که در آن پرورش می‌یابد که در ابتدا خانواده است و سپس به جامعه تسری می یابد.
رابطه‌ای ۲سویه و تعاملی
این تاثیر یک طرفه نیست بلکه در رابطه‌ای دوسویه و تعاملی شکل می‌گیرد، بدین صورت که از لحاظ جامعه شناختی، هم افراد ویژگی‌های محیط اطراف خود شامل فرهنگ، جغرافیا و تاریخ را شکل می‌دهند و هم از آن تاثیر می‌پذیرند. در نهایت برایند تمامی این نیروها به «من» شکل می‌دهد و اجتماعی شدن فرد تکوین یافته و تا آخر عمر توسعه می‌یابد زیرا بعد از
بزرگ سالی نیز انسان بیش از همه تحت تاثیر شرایط و تجربیات زیسته خویش است که شامل روابط با دیگران نیز می‌شود.
شرایط فرهنگی مهم‌تر است یا آب‌و‌هوا؟!
هر پدیده‌ای که در اطراف آدمی رخ می‌دهد، بسته به معنایی که در ذهن او خلق می‌کند بر او اثر می‌گذارد و از این رهگذر، انسان به شدت وابسته به معنا و تعبیر، تفسیر و تحلیل است. واکنش‌های بشری نمایانگر تاثیر ذهنی و بار معنایی است که یک پدیده برونی یا درونی بر او گذاشته است. واکنش‌های تکراری به عادت‌های شخص تبدیل و سپس قابل پیش‌بینی می‌شوند. بیشتر افراد از آب و هوای خوب و محیط زیست سالم و پاک لذت می برند و شاداب می‌شوند و هنگامی که در معرض هوای آلوده و سر و صدا و محیط زیست ناسالم قرار بگیرند، واکنش‌های عصبی نشان می‌دهند یا حداقل آزار می‌بینند و دم بر نمی آورند. ما انسان‌ها در برخی موارد مشترک هستیم، در مواردی که بر ما تاثیر می‌گذارد اما بسته به شرایط فرهنگی و آموزشی واکنش‌های متفاوتی ممکن است بروز دهیم که همین مسئله وجه تمایز ما از دیگران است. بازخوردهایی که ما از محیط و انسان‌های اطراف دریافت می‌کنیم نیز بر عادات و واکنش‌های بعدی ما اثر گذار هستند. اگر احساسات شما را دیگران جریحه‌دار کنند و از حمایت برخوردار نشوید به مرور به وضعیت ناهنجار روحی و عقده‌های روانی تبدیل می شود که می‌تواند شرایط اقلیمی مثلا هوای آلوده نیز آن را تشدید کند اما اگر حمایت عاطفی خوبی در برابر شکست‌ها و یأس‌ها دریافت کنید و از آب و هوای خوب نیز بهره ببرید، ممکن است به شخص دیگری با واکنش‌های مناسب و عادات کسب شده هنجارمند تبدیل شوید.
معرفی کتابی که به سوال‌هایتان درباره خلقیات مشترک ایرانی‌ها پاسخ خواهد داد
نتیجه‌گیری بعد از یک پیمایش ملی
آیا ویژگی‌های شخصیتی مردم یک کشور را می‌توان دسته‌بندی کرد؟ اگر بتوانیم این کار را انجام دهیم، چه مواردی را می‌توان به عنوان عوامل موثر در شکل‌گیری این ویژگی‌های شخصیتی در نظر گرفت؟ اگر با خواندن این دو سوال، کنجکاو شده و دوست دارید که جواب آنها را بدانید، برای شما یک خبر بد و یک خبر خوب داریم. خبر بد این که جواب کوتاهی برای این دو سوال وجود ندارد! اما خبر خوب این که کتابی وجود دارد که با قلمی روان می‌تواند به شما کمک کند تا پاسخ نسبی برای این دو سوال پیدا کنید.
کتاب «ما ایرانیان، زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی» به قلم مقصود فراستخواه، به موضوع ویژگی‌های شخصیتی می پردازد که به ایرانیان نسبت داده می‌شود. نویسنده کتاب که جامعه‌شناسی شناخته شده نیز است، این کتاب را با پیمایش ملی که خود مجری آن بوده، آغاز می‌کند؛ پیمایشی درباره خلقیات ایرانی‌ها. سپس او عوامل موثر در شکل‌گیری خلقیات را بررسی می کند و در این بین به عوامل تاریخی، اجتماعی و ... می‌پردازد. مطالعه این کتاب می‌تواند به بسیاری از ما یادآوری کند که خلقیات و ویژگی‌های شخصیتی افراد را نمی‌توان بر مبنای یک یا دو عامل توجیه کرد و برای در نظر گرفتن چرایی برخی ویژگی‌های شایع در یک منطقه باید عوامل متعددی را بررسی کرد.
منبع: psychologytoday.com، فارس، سلامت نیوز، فرارو
- 18
- 3
