چالش های حضور هنرپیشگان خارجی در پروژه های سینمایی داخلی

 

استفاده از بازیگران خارجی در پروژه های سینمایی داخلی، موضوعی است که به نظر می رسد بضاعت سینمای ایران در این حوزه کمی پایین بوده است و کمتر سینماگران ایرانی به سراغ آن رفته اند. شاید بتوان از معدود نمونه های آن را در سینمای پیش از انقلاب جستجو کرد. اما به گفته برخی از سینماگران، فارغ از مشکلات هزینه و رفت و آمد و اقامت هنرپیشگان خارجی، شاید مشکلات زبان و فرهنگ بازیگران نیز از مهم ترین دلایلی باشد که فیلمسازان ما، به بازیگران وطنی امید و اعتماد بیشتری دارند. هر چند در این زمینه هنرپیشگان حرفه ای و مطرح و حتی سوپراستارهایی که در سطح جهانی فعالیت کرده باشند، در ایران کم نیستند.

با این حال، با در نظر گرفتن پیشرفت ها و موفقیت های روزافزون سینماگران ایرانی و معرفی سینما و فرهنگ ایرانی در عرصه های بین المللی و همچنین کسب تجربیات لازم در این حوزه، دور از انتظار نیست که در آینده سینمای ایران نیز همچون سایر کشورهای صاحب سینمای جهان، مخاطبان جهانی خود را داشته باشد.

برخی از سینماگران نیز معتقدند استفاده از هنرپیشگان خارجی در پروژه های داخلی صرفا استفاده داخلی دارد؛ به این صورت که فیلمسازان از این هنرپیشگان جهت فروش بیشتر در اکران استفاده می کنند. مگر آنکه فیلمساز در درجه اول به بازاریابی بین المللی آن فیلم فکر کرده باشد و امکانات مالی پروژه و تهیه کننده راه را هموارتر کند. ممکن است بتوان نمونه هایی از این دست را در آثار اصغر فرهادی و یا مرحوم کیارستمی جستجو کرد که معمولا سرمایه گذار داخلی نداشتند. شاید برای رسیدن به این مقطع، ابتدا نیاز باشد تولیدات مشترکمان تحت نظارت نهادی واحد و در دستور کار قرار دادن قانون کپی رایت جهانی، سروسامان بگیرد تا اینکه هر از گاهی بخش خصوصی به تولیداتی از این دست بپردازد و در مقطع کوتاهی گیشه را به دست بگیرد.

قطعا پیش از این نیز نمونه هایی در برخی از فیلم های سینمایی همچون «کتاب قانون» و «فرشتگان قصاب» با حضور دارین حمزه، «استرداد» با حضور آلیسا کاچر، «برلین ۷-»، «تنهای تنهای تنها» و سریال هایی همچون «مدار صفر درجه»، «کیمیا» و «پایتخت۴» تجربیاتی در به کار گرفتن بازیگران خارجی در یک محصول ایرانی و همچنین ساخت فیلم های سینمایی ایرانی در کشورهای دیگر و همکاری با هنرپیشگان آن کشورها را نیز داشته و قدم هایی برداشته ایم. اما برای داشتن سینمایی با مخاطبان جهانی، همچنان راه درازی در پیش داریم.

در گزارش پیش رو با برخی از سینماگران در زمینه چالش های حضور هنرپیشگان خارجی در پروژه های سینمایی داخلی گفت و گو کردیم که نظرتان می گذرد.

ابوالفضل جلیلی:وقتی حرف ما جهانی باشد، جهان هم از آن استقبال می کند

ابوالفضل جلیلی، نویسنده و کارگردان در خصوص پایین بودن بضاعت سینمای ایران در دعوت از بازیگران مطرح خارجی در پروژه های داخلی به بانی فیلم گفت: پیش از انقلاب ما به آن چیزهایی که داشتیم ایمان، باور و اعتماد به نفس داشتیم و از چیزی هراس نداشتیم. به همین دلیل وقتی سینماگر و یا بازیگر خارجی به ایران می آمد، نگرانی نداشتیم. اما بعد از انقلاب چون همه چیز را انحصاری کردیم و همیشه گفته ایم که همه دنیا بد هستند و ما خوبیم، گاهی در این شعارمان دچار شک می شویم. می گوییم نکند که واقعا آنها از ما بهتر باشند. به همین دلیل از رویارویی با هنرمندان خارجی کمی وحشت داریم. وگرنه به نظرم بسیار خوب است هنرپیشگان و فیلمسازان خارجی نیز به ایران رفت و آمد کنند. این تبادل اندیشه ها و فرهنگ باعث پیشرفت فرهنگی و حتی سیاسی کشور خواهد شد.

وی افزود: ما عمده مشکلاتمان در زمینه مسائل فرهنگی خلاصه می شود و هر چیزی را برای یک عده خاص و منفعت دار می خواهیم. در گذشته این گونه نبود و هر کجا که می رفتیم می گفتند حرف شما چیست؟ اما در حال حاضر در وهله اول به شما می گویند این کار چقدر پول برای ما دارد؟ متاسفانه تمام هم و غم سینما در این دوره زمانه این است که همه به دنبال پول هستند. البته سینمای تجاری هم چیز بدی نیست، ولی همه چیز نباید در این سینما خلاصه شود. مثلا چند سال پیش ژرار دوپاردیو که یکی از بازیگران بزرگ دنیا و فرانسه است، می خواست به ایران بیاید و مستندی درباره ایران بسازد که بسیار هم سروصدا کرد. ولی ترسیدند از اینکه او به ایران بیاید و چیزی را در فیلمش بازتاب بدهد که آبروی ما برود. چرا باید ما چیزی برای آبروریزی داشته باشیم؟ در صورتی اگر او به ایران آمده بود و فیلمش را ساخته بود، مطمئن هستم برای ایران هم خوب می شد، چون من تاکنون هر خارجی که – چه در زمینه هنری و چه غیر هنری- به ایران آمده را دیده ام، با یک دنیا خاطرات خوب به کشورش بازگشته است. متاسفانه نگذاشتند این هنرمند به ایران بیاید و ترسیدند که مبادا اتفاقی بیفتد.

این موضوع هم به دلیل انحصارطلبی هاست. به نظرم این انقلاب عاشق ندارد. مدیران فرهنگی و سینمایی ۲۰ سال پیش کمی بیشتر به انقلاب فکر می کردند. اما اکنون نه به انقلاب فکر می کنند و نه به مملکت فکر می کنند. به تنها چیزی که فکر می کنند پول است. این است که برایشان اهمیتی ندارد ایران در عرصه های جهانی مطرح بشود یا خیر. در جارو جنجال سیاسی و دعوا و مرافعه مطرح هستیم، اما در عرصه های فرهنگی و لطافت برای جمهوری اسلامی اغلب اتفاق خوبی در خارج از کشور نیفتاده است.

کارگردان فیلم سینمایی «حافظ» در خصوص زمینه سازی های لازم در حوزه همکاری هنرپیشگان خارجی با پروژه های داخلی عنوان کرد: باید مدیران و مسئولان کسی باشند که اسلام و انقلاب را به خوبی بشناسد و باور داشته باشد. کسی که به اسلام باور داشته باشد از رویارویی با هیچ قدرت و تفکری ترس و واهمه ای ندارد. به نظرم با چنین کسانی بر سر کار باشند.

جلیلی ادامه داد: در زمینه حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی مشکلات عدیده زیادی وجود دارد. ولی اگر همان هنرپیشگان و حتی بزرگان سینماهای خارجی بدانند با کارگردانان خوب و صاحب نامی کار می کنند، همه مشکلات را به دیده منت می خرند. مثلا وقتی دیدیم بازیگران خارجی می خواستند با مرحوم کیارستمی کار کنند، با دل و جان می آمدند. خارجی ها معمولا مثل ما زیاد به مسائل مالی در هنر توجه نمی کنند. بارها برای خود من هم پیش آمده که در ژاپن، فرانسه و حتی امریکا هنرپیشگانی به من گفته اند که حاضرند در فیلم های سینمایی ما حتی به صورت افتخاری حضور پیدا کنند. آنها دوست دارند و با هنر زندگی می کنند. ولی ما تجارت می کنیم. زمانی یک هنرمند ایتالیایی ایرانی تبار به من گفت هنرمند کسی نیست که کار هنری بکند، کسی است که هنرمندانه زندگی کند. ما در جامعه هنری ایران در هر زمینه ای فقط کار می کنیم. فیلم می سازیم که کار کنیم، اما هنرمندانه زندگی نمی کنیم. اما هنرمندان خارج از کشور هنرمندانه زندگی می کنند. اگر یک کارگردان خوب و مطرح ایرانی به هر هنرپیشه ای در دنیا بگوید که در فیلمش حضور پیدا کند آن هنرپیشه با کمال لذت می پذیرد و صرفا به خاطر پول آن را نمی پذیرد. چون ارزش پول ما آنقدر پایین است که به خاطر پول قبول نمی کند، بلکه به خاطر هنر می پذیرد. البته قطعا نمی توان گفت که حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی منجر به مطرح شدن سینمای ما در سطح بین المللی می شود، ولی وقتی حرف ما جهانی باشد، جهان هم از آن استقبال می کند.

این فیلمساز اضافه کرد: برای فیلمسازی در ایران گاهی به این فکر کرده ام که بازیگران خارجی را به کار دعوت کنم، ولی چون بیشتر در زمینه کودک و نوجوان کار می کنم این اتفاق نیفتاده است، اما در خارج از کشور اقداماتی کرده ام.

قربان محمدپور:‌سینمای ما نیاز به استفاده از بازیگران خارجی ندارد

قربان محمدپور، نویسنده و کارگردان در خصوص پایین بودن بضاعت سینمای ایران در دعوت از بازیگران مطرح خارجی در پروژه های داخلی به بانی فیلم گفت: به نظر من سینمای ما نیاز به این ندارد که از بازیگران خارجی در پروژه های داخلی دعوت کند. ما آنقدر بازیگران مطرح و توانا در کشورمان داریم که سینماگران ما اصلا سراغ بازیگران خارجی نمی روند. مگر اینکه فیلمی نیاز داشته باشد بازیگر خارجی در آن بازی کند. مثل فیلم «سلام بمبئی» که لازم بود دختری هندی در فیلم حضور داشته باشد. ما نمی توانیم بازیگر ایرانی را به جای یک دختر هندی بگذاریم. یا مثلا داستان هایی مثل «۳۳ روز» آقای شورجه که در لبنان ساختند، قصه در لبنان می گذرد و فیلم نیاز دارد که بازیگر خارجی داشته باشد. فکر می کنم استفاده از بازیگران خارجی در ایران سابقه نداشته باشد و اصلا فیلمسازان ما سراغ چنین چیزی نمی روند. چون بازیگران خارجی گیشه را تامین نمی کنند و برای مردم ما شناخته شده نیستند. ما خودمان سوپراستارهای بزرگی داریم که نیازی نیست سینمای ما سراغ بازیگران خارجی برود.

وی افزود: قضیه داشتن تجربه مشترک داشتن با کشورهای خارجی فرق می کند تا اینکه ما بخواهیم از یک بازیگر خارجی در پروژه هایمان استفاده کنیم. این دو از هم جدا هستند و نمی توان با هم مقایسه کرد. زمانی ما در ایران یک فیلم می سازیم و سراغ بازیگر مطرحی می رویم و او دستمزدش بالاست، نمی توانیم او را بیاوریم و بازیگر خارجی می آوریم. این موضوع فرق می کند تا اینکه بخواهیم یک پروژه مشترک با خارج داشته باشیم. گاهی نیاز است که شما در ساخت یک فیلم با یک کشور خارجی همکاری کنید. گاهی مشکلاتی از قبیل مشکل زبان و فرهنگ و… به فیلمساز اجازه نمی دهد که در ساخت یک فیلم داخلی سراغ بازیگر خارجی برود. زمانی سراغ یک بازیگر خارجی می رویم که یا فیلم محصول مشترک باشد یا فیلم در کشور دیگری ساخته شود. وگرنه فیلمسازان ما از ابتدا حتی فکر استفاده از بازیگران خارجی در فیلم های ایرانی هم نمی کنند.

کارگردان فیلم سینمایی «زبان مادری» ادامه داد: به نظر من زمانی نیاز به استفاده از بازگیر خارجی وجود دارد که خود قصه، قصه خاص و خارجی داشته باشد. به این هم بستگی دارد که زبان آن چه باشد و از کدام کشور باشد. مثلا سوپراستارهای سینمای هند دستمزدهای بسیار بالایی دارند و اصلا نمی صرفد سراغ بازیگران هندی برویم. مشکلاتی از قبیل گرفتن ویزا و بلیت رفت و برگشت هواپیما برای بازیگر و رزرو هتل و … برای گرفتن بازیگر خارجی وجود دارد. به عنوان مثال من در فیلم «زبان مادری» دنبال بازیگری می گشتم که بتواند به زبان عربی صحبت کند و ما پیرداغر را آوردیم. قطعا اگر بازیگری در ایران پیدا می کردم بسیار راحت تر بودم و اگر چهره شناخته شده تری بود، برای من تاثیر بهتری داشت. پیرداغر لبنانی را کسی نمی شناخت و به واسطه اینکه زبان عربی را به خوبی صحبت می کند، از او استفاده کردیم.

وی در خصوص اینکه آیا حضور بازیگر خارجی در پروژه های داخلی منجر به این می شود که سینمای ایران در عرصه های بین المللی مطرح شود یا خیر، عنوان کرد: به نظر من حضور یک بازیگر به هیچ عنوان هیچ ربطی به این موضوع ندارد. این خود فیلم است که می تواند در کشورهای دیگر اکران شود و جایگاه خودش را پیدا کند. وگرنه حضور بازیگر خارجی تاثیری در مطرح شدن سینمای آن کشور در عرصه بین المللی نخواهد داشت. موضوع فیلم است که باعث می شود طرفداران خودش را پیدا کند.

در صد سال آینده هم کارگردانان سینمای ایران برای فیلم های داخلی سراغ بازیگران خارجی نخواهند رفت، چون نیازی به این ندارند که از بازیگران خارجی استفاده کنند. مگر اینکه فیلمی خاص باشد و کاراکتری که در فیلم حضور می یابد خارجی باشد. عملکرد سینمای های خارج و بخصوص هالیوود در این حوزه فرق می کند. آنها معمولا از همه ملیت ها در فیلم هایشان استفاده می کنند و موفق هم هستند، چون برایشان فرقی نمی کند. سینمای انها فرق می کند. مثلا از اسپانیا و مصر و حتی ایران به آنجا می روند و موفق هم هستند. معمولا در خود هالیوود می بینیم که بسیاری از بازیگران مهاجر هستند.

موضوع حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی همواره یکی از عوامل جذابی بوده است که برخی از فیلمسازان به عنوان یکی از فاکتورهای فروش در آثار خود به آن توجه کرده اند. موضوعی که حتی در ابتدای ساخت آن اثر می تواند خوراک خبری خوبی برای رسانه ها باشد و زمینه را برای فروش بهتر آن هموارتر سازد. اما آیا استفاده از هر بازیگر خارجی می تواند دیدگاه های فیلمسازان را در جذب مخاطب تامین کند؟

با در نظر گرفتن هزینه دستمزد، و تامین بودجه های مربوط به رفت و آمد و اقامت بازیگر خارجی در ایران باید دید که نهایتا چقدر دعوت بازیگران خارجی برای یک پروژه توجیه اقتصادی  دارد و اینکه آیا در نهایت تهیه کننده را به سود می رساند یا خیر.

حضور بازیگران خارجی در تولیدات داخلی ابعاد دیگری نیز دارد که در کشورمان در همان چالش های نخستین آن مانده ایم. هر چند هر از گاهی تولیدکنندگان داخلی به صورت خودجوش و مستقل به دعوت از برخی از بازیگران برای حضور در آثار سینمایی خود می پردازند، ولی وقتی این بازیگران تنها در کشورهای خودشان مطرح هستند و چهره شناخته شده ای برای مردم کشور ما نیستند طبیعی است که نتیجه مطلوب برای فیلمساز و نهایتا زمینه سازی برای مطرح شدن سینمای ایران در عرصه های بین المللی را در پی نخواهد داشت.

همچنین خودمان در داخل کشور، در مواجهه با حضور هنرپیشه خارجی واکنش های متفاوتی از سوی نهادها و ارگان های مختلف داریم که هنوز در اجماع نظرات آنان به توافق نرسیده ایم.

به نظر می رسد برای داشتن سینمایی جهانی و تعامل فرهنگی و هنری با سایر کشورها هنوز راه پر پیچ و خمی در پیش داریم. شاید می توانستیم با حضور برخی از هنرپیشگان مطرح جهانی همچون «شون پن» و «ویگو مورتنسن» و یا «جورج کلونی» که در مقطعی به ایران سفر کرده بودند زمینه هایی برای همکاری بیشتر بین المللی با پروژه های داخلی فراهم کنیم.

در بخش دوم این گزارش با تهیه کنندگان و صاحب نظران در خصوص چالش های حضور بازیگران خارجی در تولیدات سینمایی داخلی گفت و گو کردیم که از نظرتان می گذرد.

(شرح عکس یک:در روزهای پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ شان پن، بازیگر مشهور هالیوود در قالب یک گروه خبری و به همراه دو خبرنگار روزنامه سن فرانسیسکو کرونیکل وارد ایران شدتا از انتخابات گزارش تهیه کند. حضور پن در ایران البته به یک اتفاق سینمایی در حد تولید فیلم نینجامید)

محمدرضا شرف الدین:تا زمانی که سینمای ما جهانی نشود نیازی به بازیگر خارجی نداریم

محمدرضا شرف الدین، تهیه کننده سینما و مدیرعامل سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس در خصوص چرایی پایین بودن بضاعت سینمای ایران در استفاده از بازیگران خارجی در پروژه های داخلی به بانی فیلم گفت: سینمای ما جهانی نیست و کاملا شخصی است. در سینمایمان وارد موضوعات جهانی نشده ایم که بخواهیم از بازیگران خارجی هم استفاده کنیم و اگر هم به صورت جسته گریخته در جاهایی از بازیگران خارجی استفاده کرده ایم به خاطر وجه اقتصادی و سرمایه گذاری و مشارکت هایی که به صورت خودجوش بوده، صورت گرفته است. تا وقتی سینمای ما بین المللی و جهانی نشود بازیگر جهانی به چه دردمان می خورد؟

وی افزود: وقتی فلان بازیگر ۲۰۰ میلیون تومان دستمزد می گیرد و آن فیلمی هم که بازی می کند ۱۸ یا ۲۰ میلیارد می فروشد، چرا تهیه کننده دنبال بازیگر خارجی باشد و سه میلیارد بدهد و باز هم همان قدر بفروشد؟ معلوم است که این کار حتی تعریف اقتصادی اش هم غلط است. متاسفانه تا وقتی که سینمای ما کاملا شخصی و محدود است، به اندک درآمدهای داخلی دلخوش هستیم و برنامه ریزی برای جهانی شدن نمی کنیم، نباید هم سراغ بازیگر خارجی برویم.

وی با بیان اینکه امکان آن وجود دارد در آینده بیشتر سراغ بازیگران خارجی برویم، ادامه داد: من فکر می کنم اولین نکته ای که باید لحاظ شود این است که در این زمینه آموزش داده شود. تهیه کنندگان ما باید در این خصوص آموزش ببینند و ارتباطاتشان را با جامعه جهانی برقرار کنند. شاید بهتر باشد به جای اینکه دولت پول در اختیار تهیه کنندگان بگذارد، روی کارهای نرم افزاری و سخت افزاری سرمایه گذاری کند و تهیه کنندگان را به بازارها و موضوعات جهانی وصل کند.

شرف الدین تاکید کرد: امروزه می توان با استفاده از فضای مجازی با هنرمندان داخل و خارج از کشور ارتباط برقرار کرد. جمعی از تهیه کنندگان که روابط عمومی و شرایط این کار را دارند می توانند جمع شوند و قبل از اکران فیلم و یا در حین برگزاری یک جشنواره به صورت ورک شاپ به آموزش هایی از این دست بپردازند. هر چند نمونه آن را در سال های اخیر در جشنواره های کودک و فجر و… داشتیم ولی ضعیف است و دوام ندارد و به زمان جشنواره محدود است. این ارتباطات نباید قطع شود و باید آرام آرام با موضوعات جهانی آشنا شویم و فیلم هایمان را به صورتی تولید کنیم که حداقل در سطح منطقه حرفی برای گفتن داشته باشیم. مثلا می توانیم بگوییم که فلان بازیگر ترکیه ای، لبنانی و هندی گیشه دارند. اگر در فیلم هایمان حداقل موضوعات منطقه را بگنجانیم می توانیم از گیشه های آنها هم استفاده کنیم. این ها راهکاری های ابتدایی است وگرنه راهکار های خوبی وجود دارد که بتوانیم در راستای جهانی شدن سینمای خودمان، از چهره های جهانی هم استفاده کنیم.

تهیه کننده فیلم «فرزند صبح» درباره اینکه آیا حضور بازیگران خارجی ممکن است منجر به این شود که سینمای ایران مخاطبان جهانی پیدا کند یا خیر، عنوان کرد: این امر بستگی به موضوع فیلم دارد. اگر موضوع فیلم هایمان موضوع جهانی نباشد این اتفاق نمی افتد، مگر در مواردی خاص. زمانی که ما بحث فرهنگ می کنیم، از فرهنگی حرف می زنیم که سابقه و تمدن سه هزار ساله دارد، می خواهد دنیا را بشناسد و با آن ارتباط برقرار کند. ولی وقتی وارد بخش خاصی از فرهنگ و یا سینما می شویم بحث محدودتر می شود. بنابراین باید موضوعی را که در سینمایمان مطرح می کنیم جهانی باشد. حال اگر از چهره های جهانی هم استفاده کنیم چه بهتر. ولی وقتی که موضوع فیلم هایمان دعواها و لمپن بازی ها و فیلم هایی با معانی سخیف و شوخی های جلف باشد، کدام هنرپیشه خارجی باعث می شود در این فیلم ها بازی کند؟

شرف الدین یادآور شد: مدتی است که بحث حضور بازیگران خارجی در سینمای ایران فراگیر شده و به نظر می آید که جریانی دنبال این است که برخی از بازیگران خارجی را دعوت کند و در ایران بازی کنند. ولی این خیلی مهم است که آن بازیگر نقش چه کسی را بازی می کند و ما چه نقشی را به چه کسی می دهیم. بک راند آنها برای بعضی نقش های سینمایی بسیار مهم است. چرا که بحث فرهنگ و رسانه به میان می آید و تنها سینما نیست. این بسیار مهم است که چهره رسانه ایران در خارج از ایران توسط چه کسی جلوه خواهد کرد و ارائه خواهد شد. به عنوان مثال من نمی پسندم که در یک فیلم ایرانی نقش فرمانده جنگ را فلان بازیگر هالیوودی بازی کند. هر چقدر هم که بازی او قوی باشد. اگر این اتفاق بیفتد من خود از کسانی هستم که دست به قلم می شوم، دلایل خود را ارائه می دهم و با این اتفاق مبارزه می کنم.

تهیه کننده فیلم سینمایی «بالای شهر پایین شهر» با بیان اینکه برای جهانی شدن باید موضوعات عام تری را در نظر بگیریم گفت: مثلا چه ایرادی دارد که درباره برجام فیلم بسازیم؟ این موضوع را بارها در مصاحبه ها و مقاله هایم آورده ام که اگر مقدمه این برجام و یا مقدمات توانایی هسته ای برای ما در چند فیلم بیان شده بود و مردم دنیا -به خصوص مردم کشورهای صاحب صنعت سینما که جشنواره های معتبر هم دارند مانند فرانسوی ها و آلمانی ها، کانادایی ها و سویسی ها… – را در جریان فعالیت های صلح آمیزمان قرار می دادیم، دیگر نیازی نبود که تیم هسته ای ما صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ما را به جهان اثبات کنند و سرمیز مذاکره باج بدهند. مردم جهان به راحتی از ما حمایت می کردند، قانع می شدند و با ابزار مردمشان با آنها مقابله می کردیم.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: متاسفانه سینمای ما به ورطه هزل و جفنگیات غلتیده، در صورتی که ما افراد توانمندی در سینما داریم ولی برای آنها در جاهایی که باید سرمایه گذاری بشود، نشده است. متاسفانه در موضوعات اساسی مثل برجام و تروریسم – که از سردرمداران مبارزه با آن و از آسیب دیدگان تروریسم در ۴۰ سال گذشته هستیم-  به صورت جهانی و یا منطقه ای کمتر کارکرده ایم و یا در موضوع هسته ای اصلا کار نکرده ایم. این ها موضوعاتی است که اگر به آن بپردازیم می توانیم سینمایمان را هم جهانی کنیم.

محسن علی اکبری:توان تامین دستمزد بازیگران خارجی را نداریم

محسن علی اکبری، تهیه کننده و مدیر تولید در خصوص حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی به بانی فیلم گفت: من به شخصه از حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی استقبال می کنم. نمونه آن هم فیلم «استرداد» است که در آن خانم آلیسا کاچر، ‌بازیگر روسی حضور داشت و بسیار در فیلم خوش درخشید و حضور موفقی در مقابل بازی آقای حمید فرخ نژاد داشت. به نظرم اگر بتوانیم بازیگران چهره و معروف تر سینما چه در سینمای غرب و چه سینمای شرق را در پروژه های داخلی مان داشته باشیم، قطعا باعث رشد و شکوفایی بیشتر بازیگری در سینما خواهد شد و به استانداردهای بین المللی نزدیک تر می شویم. اما یکی از دلایلی که از این فرصت استفاده نمی کنیم این است که توانایی و اقتصاد سینمایی ایران در حدی نیست که توان پرداخت دستمزد بازیگران مطرح خارجی را داشته باشد. مثلا کل هزینه فیلم «استرداد» پنج میلیارد تومان و چیزی حدود یک و نیم میلیون دلار شد.

این سقف هزینه یک فیلم ایرانی است. در صورتی که فیلم های دیگر ما با نهایتا دو میلیارد تومان تولید می شود. مثلا اگر بازیگر خارجی بیاوریم که حتی یک میلیون دلار دستمزد بگیرد چیزی حدود دو پروژه سینمایی ایرانی است. بنابراین اقتصاد کنونی سینما در حال حاضر جوابگو نیست. از این رو، ما تهیه کنندگان علی رغم اینکه اصرار داریم که اقتصاد فیلمسازی کشورمان پیشرفت کند و به رشد لازم برسد، این امکان از لحاظ اقتصادی برایمان میسر نیست.

وی در خصوص اینکه هنوز سینمای ما جهانی نشده است که بتوانیم از این پتانسیل استفاده کنیم، افزود:‌ البته من با این موضوع زیاد موافق نیستم. چون ما هر چقدر این حرف ها را بزنیم سینمای ما به شدت به سمت سینمای بدنه پیش می رود و آن استانداردی هم که داریم از دست می دهیم. این اصلا حرف درستی نیست. ما باید دنبال رشد سینما و استانداردسازی باشیم. در سطح توانمان سعی کنیم و این شدنی است. در کشور هنرمندان بسیار موفق چه در پشت و چه در مقابل دوربین داریم. بازیگران و عوامل فنی بسیار قوی داریم که آنها ثابت کرده اند می توانند در حد استاندارد جهانی در پروژه های حضور داشته باشند. مثلا در فیلم کتاب قانون که تجربه حضور بازیگران خارجی در فیلم را داشتیم بازیگران ما مقابل آنان کم نیاوردند. بازی درخشان آقای پرستویی را نمی توانیم نادیده بگیریم.

این تهیه کننده با بیان اینکه ما به استاندارد لازم رسیده ایم اما فعلا توان تامین دستمزد بازیگران خارجی را نداریم، عنوان کرد: شاید روزی برسد که بتوانیم در کشورهای دیگر اکران عمومی بگیریم که تاکنون این اتفاق نیفتاده و هیچ فیلمی در خارج اکران عمومی نداشته است. اینکه می گویند فلان فیلم در کشوری اکران شد، وقتی پیگیری کنید می بینید که نهایتا دو یا چند سینما در چند سانس محدود داشته است. در حالی که اکران یعنی که از دو هزار سینما ۳۰۰ سینما را در اختیار شما قرار دهند. در غیر این صورت اکران های دیگر اکران های بین المللی نیست. ما باید به سمتی برویم که فیلمسازی مان به استاندارد جهانی نزدیک شود و بتوانیم اکران خارجی داشته باشیم. آن زمان است که توان اقتصادی سینما بالا خواهد رفت و قطعا امکان اینکه از بازیگران خارجی در پروژه هایمان استفاده کنیم را خواهیم داشت.

علی اکبری در ادامه گفت: برای اینکه این جریان صورت بگیرد نیازی به توافقنامه و یا اساسنامه نیست، به نظرم دولت باید دنبال استانداردسازی و عرضه آثار سینمایی ایرانی در خارج از کشور باشد و این کار توسط رایزنان فرهنگی صورت خواهد گرفت. می توانند این موارد را در سفارتخانه های ما در کشورهای مختلف پیگیری کنند. بعضی از فیلم های ما که تاحدودی استاندارهای لازم را دارند در همین کشورهای منطقه اکران را شروع کنیم. بدین ترتیب در سینمای هند، پاکستان و آذربایجان و کشورهایی که فرهنگشان به ما نزدیک تر است می توانیم اکران داشته باشیم. به نظرم کم کاری سفارتخانه ها و رایزنان فرهنگی کشور است که باید با مجموعه های فرهنگی آن کشورها برای اکران فیلم های ایرانی در سطح گسترده تعامل داشته باشند.

وی آموزش تهیه کنندگان در زمینه تبادل فرهنگی میان کشورها را از کلیدی ترین نکات پخش موفق بین المللی آثار سینمایی عنوان کرد و تاکید کرد: کمبود اطلاعات لازم در خصوص سینما چه در زمینه کارگردانی و چه تهیه کنندگی از معضلات فعلی سینمای ایران است. این مشکلات در موارد فنی دیگر همچون فیلمبرداری، گریم و صحنه وجود دارد ولی بسیار کمتر است. این مشکلات باید توسط برگزاری ورکشاپ های مخصوص در داخل و خارج از کشور توسط وزارت ارشاد و خانه سینما برگزار شود و سطح اطلاعات عمومی این عزیزان به روز شود. بسیاری از دوستان هستند که به دلیل سن و تجربه بالا دیگر علاقه ای به به روز شدن ندارند و این موضوع سینمای ما را به عقب می برد. ما باید مشوق های لازم برای این عزیزان را مهیا کنیم که اطلاعات خود را بروز کنند و از تجربیات روز دنیا بهره مند شوند.

وی در خصوص اینکه آیا حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی می تواند منجر به این شود که سینمای ما مخاطب جهانی پیدا کند، توضیح داد: به نظر من این موضوع آنقدر تاثیر ندارد. فرهنگ خودمان بسیار غنی تر از فرهنگ غرب است. همچنین موضوعات و تکنولوژی ما برای حضور در عرصه های بین المللی کافی است. حضور بازیگران مطرح کشورهای دیگر مثل هند در فیلم های سینمایی ما می تواند حتی مخاطبان هند را هم با سینمای ما همراه کند و بسیار موثر است. ولی اگر از بازیگران معمولی خارجی در پروژه هایمان استفاده کنیم آن نتیجه را نخواهیم گرفت. مثلا درست است که بازیگر لبنانی که در «کتاب قانون» بازی کرد، در هشت فیلم بازی کرده بود ولی به عنوان بازیگر مطرح جهان عرب مطرح نبود. در صورتی که اگر بازیگر مطرحی بود شاید اکران این فیلم در حوزه خلیج فارس و عرب زبان درآمد قابل توجهی را برای ما آماده می کرد.

حسین سلطان محمدی:حضور بازیگران خارجی به ارتباطات هنری و شناخت دوطرفه نیاز دارد

حسین سلطان محمدی، منتقد سینما در خصوص حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی به بانی فیلم گفت: ارتباطات ما با محافل سینمایی بین المللی در بعد صنعتی- که هنرپیشگان انتخاب شوند و قرارداد ببندند و پرداخت هزینه و دستمزدها مشخص باشد- به آن شکل پیشینه محکمی ندارد و مواردی هم که بوده بسیار کم و انگشت شمار بوده است. چه تجربه آقای حاتمی کیا «خاکستر سبز» که در بوسنی ساخته و چه فیلم «سلام بمبئی» آقای محمدپور که در هند ساختند و چه فیلم «زادبوم» آقای ابوالحسن داودی  که بازیگر خارجی در آن حضور دارد به ندرت می بینیم. این ها جزو استثنائات هستند.

وی افزود: این موضوع به تجربه صنعتی و ارتباطات هنری و شناخت دوطرفه نیاز دارد. ما شناخت خبری از کشورهای دیگر داریم اما شناخت تهیه کننده های ما- که می خواهند هنرپیشگان را استخدام کنند- مهم است. شناخت همکار و پارتنر خارجی که از همان ابتدا کارهای استخدام هنرمندان از کشورهای دیگر را انجام دهد بسیار مهم است که ما در ایران نداریم. سینمای ما به طور گسترده در جریان سینمای جهان ارتباط ساختاری و سازمانی ندارد، برای همین به ندرت و آن هم با روال بسیار خاص و انفرادی چند نمونه داشتیم که هنرمندان خارجی در آثار داخلی بازی کردند. آن چیزی که در سینمای جهان و به خصوص سینمای غرب و یا آسیای شرقی بخصوص در حوزه هنگ کنگ و چین و ژاپن و کره دیده می شود در ارتباطات خودمان نمی بینیم. حتی در سینمای مان هنرمند آسیای میانه نیز به ندرت داریم. البته سریال تلویزیونی «شکرانه» را داشتیم که از هنرمندان تاجیکستان در آن استفاده شد. اما در سینما نداشتیم. از هنرمندان کشورهای همسایه مثل ترکیه و عراق استفاده نمی کنیم. حتی با افغانستان هم کارگردانی از آنجا «چند متر مکعب عشق» را ساخت ارتباطات سازمانی نداریم. بدون تعارف اصلا ارتباطات سینمایی با کشورهای همسایه نداریم.

سلطان محمدی با بیان اینکه باید دید چه شناخت ارتباطی بین سینمای ما و سینمای خارج وجود دارد، عنوان کرد: این روال برای سینمای کشورهای خارجی روالی صنعتی، تجاری و منبع اقتصادی منظمی به حساب می آید که بتوانند روی آن برنامه ریزی و سازماندهی کنند و بر همین مبنا پیش بروند. اما مگر ما چند نمونه کار ارائه داده ایم که در خارج مطرح شده است؟

وی با اشاره به فیلم «کاروان ها» که پیش از انقلاب ساخته شده بود گفت: البته آن یک استثنا بود که مربوط به جریان سینمای جهان بود. داستان و ارتباطات حاکمیتی و حکومتی آن زمان فرق می کرد و ارتباطات آسان تر بود، آشناتر و قابل اطمینان تر بودند. الان هم که امنیت برقرار است اما آن شناخت فنی و حرفه ای که بازیگر اعتماد کند و به ایران بیاید، مستلزم یک سری سازوکارهای اولیه است که باید دید چطور درمی آید. مشکل در همین است.

این منتقد سینما با اشاره به فیلم سینمایی «کتاب قانون» و فیلم هایی که در آن از بازیگران لبنانی استفاده شده است، گفت: البته این مثال به این برمیگردد که ما در سازوکار تصویری لبنان شبکه های تلویزیونی«المنار» و «المیادین» را داریم که با ما همراهی خبری، فکری و سیاسی دارند. پس آن به ما کمک کرد که شناخت به ما دهند و بازیگری در اختیار آقای مازیار میری قرار دهند که در فیلم «کتاب قانون» بازی کند.

وی در پاسخ به اینکه آیا بهتر نیست در حوزه تبادل بازیگر به تدوین تفاهمنامه بین المللی بپردازیم، تاکید کرد: با چه کسی تفاهمنامه داشته باشیم؟ از ایران چه کسی باید این تفاهمنامه را امضا کند؟ اگر پیشنهاد پروتکل می دهید دو طرف آن چه کسانی می نشینند؟ از طرف ایران چه کسی باید بنشیند؟ آیا موزه سینما، خانه سینما یا سازمان سینمایی می نیشیند؟ از آن طرف چه کسی و چه اتحادیه ای خواهد نشست؟اتحادیه بازیگران یا تهیه کنندگان؟ یا در اروپا با چه کسانی مرتبط شویم؟ این ها مواردی است که پرسش ایجاد می کند که دو طرف چگونه باید تعریف شوند، چه بگویند و چطور این ساختار صنعتی و اقتصادی به هم نریزد. بعد هم از طرف ما چه کسانی این موضوع را مدیریت می کند؟

وی در مورد اینکه چه بسترسازی هایی باید در این خصوص صورت بگیرد، گفت: ما ارباطات صنعتی سینمای مان با سینمای خارج بسیار ضعیف است و باید افزایش پیدا کند. فیلم هایی هم که مطرح شده اند، فیلم هایی بوده اند که از طریق جشنواره ها اقدام کرده اند و کارگردانان آنان خودشان به صورت انفرادی تهیه کننده انتخاب می کنند. مانند آقای مجیدی و فرهادی. به صورت ساختاری نبوده است. باید ارتباطات ساختاری، اقتصادی و صنعتی مان باید بالا برود. ارتباطات جشنواره ای اصلا لزومی ندارد و مهم نیست. شما می توانید فیلم خود را به جشنواره ها بفرستید. از این چرخه صنعتی که شما را بشناسند و تهیه کنندگان شما را بشناسند و شما را برای بازیگران خارجی تضمین کنند، به ارتباطات ساختاری و صنعتی و اقتصادی در بازارهای فیلم است که تعریف می شود. چنین شناخت و اطمینانی بین خودمان هنوز ایجاد نشده است. باید در چرخه صنعتی سینمای جهان وارد شویم تا بعد از آن پیش بینی کنیم که چه اتفاق هایی می افتد.

وی در خصوص اینکه آیا حضور بازیگران خارجی در پروژه های داخلی می تواند منجر به این شود که سینمای ما مخاطب جهانی پیدا کند، توضیح داد: حتما همین طور خواهد بود ولی اما اگر به صورت تک اثر باشد خیر. ما اگر با سینمای هند که این همه معروف است و بعد از هالیوود نام بالیوود را بیشتر می شنویم، نمونه های دیگری مثل «سلام بمبئی» را سالی یک یا دوبار داشتیم منطق داشت اما در تک نمونه ماند.

این تک نمونه هم اگر در خارج به اکران بگذارند استقبال عمومی از آن را به نفع خودشان ثبت می کنند و در همان چرخه اقتصادی هند مفقود می شود. در حالی که ما می دانیم که سینمای هند را پاکستان و افغانستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس می بینند ولی ما هیچ اطلاعات اقتصادی نداریم که آیا این فیلم ها از طریق ویدئوکلوپ و یا سینماها عرضه شده یا خیر. تهیه کنندگان ما به دلایل گوناگون شاید برای اینکه به آنها مالیات تعلق نگیرد نمی گویند چقدر برداشت اقتصادی از این گونه فیلم ها داشته اند. همین باعث می شود که میزان استقبال عمومی از فیلم ها در خارج از کشور را نتوانیم ارزیابی کنیم. مثلا اینکه اگر فیلم سلام بمبئی در هند موفق می شود در عرف آنجا به چه چیز توجه دارند که آن هم آواز و بازیگر است. در حالی که این فیلم فقط یک آواز داشته است. در سینمای ما همان تک آواز مردم را به سینما کشاند. نمونه های فیلم های «پر پرواز» و حتی «گلنار» قدیمی که آواز داشت دیگر در سینمای ما تکرار نشد.

سلطان محمدی اضافه کرد: اگر بخواهیم از یک اثر در بعد بین المللی استفاده کنیم در درجه اول باید ارتباط ایجاد شود. بعد از آن ملاک کشورهایی که می خواهیم آن اثر را در بعد جهانی نمایش دهیم شناسایی و رعایت کنیم. مهم تر از همه در داخل هم مسئولان خودمان توجیه شوند و بپذیرند تا یک اثر موفق بتواند تولید شود. اگر بخواهیم به تولیدات چنین آثاری برسیم هم فکری داخلی و پذیرفتن برخی مسائل در کشور سخت است. قبل از اینکه به امضا و تفاهمنامه برسیم باید تفاهم فکری داشته باشیم. هنوز با  اینکه این همه مقامات به هم اعتماد دارند نتوانستند «رستاخیز» را از این نگرش ها عبور دهند. «مختارنامه» در تلویزیون برای نشان ندادن تصویر حضرت ابوالفضل کوتاه آمد ولی در سینما کارگردان کوتاه نمی آید و نگرش ها هم اعمال قدرت می کنند. حتی در عین هم فکری با اثر مذهبی هم نمی توانیم به توافق برسیم، چه برسد به اینکه یک عنصر خارجی به ایران بیاید که در چرخه صنعت سرگرمی غربی حکایت های شخصی زیادی دارد!