به گزارش ایرنا ، اشرف از نخستین پژوهشگران با سابقه علوم اجتماعی ایران است . کتاب مشهور او با عنوان «موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران» در سال ۱۳۵۹ مورد استقبال و البته نقد اصحاب علوم اجتماعی قرار گرفت.
اشرف متولد ۱۳۱۳ شمی است و در دهه ۵۰ جزو اساتید برجسته دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بود. وی که نویسنده و جامعه‌شناسی ایرانی است در دانشگاه‌های پنسیلوانیا، کلمبیا، پرینستون و تهران، به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ اجتماعی ایران پرداخته‌است. تاکنون چند کتاب و نیز مقالات متعددی از او منتشر شده، از جمله کتاب موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه که در سال ۱۳۵۹ توسط انتشارات «زمینه» به چاپ رسیده‌است.
موضوعات مطرح‌شده در آثار او عبارت‌اند از: سلسله‌مراتب اجتماعی در ایران، سنت و مدرنیته، هویت ملی ایرانیان، روابط زراعی در ایران و رهبری کاریزماتیک و حکومت تئوکراتیک (دین‌سالار) در ایران پس از انقلاب.
اشرف در هیات ویراستاران نشریاتی چون مطالعات ایران، ژورنال بین‌المللی سیاست، فرهنگ و جامعه و ایران‌نامه به کار مشغول بوده‌است و از سردبیران ارشد دانشنامه ایرانیکا می‌باشد. مقالاتی چون «هویت ایرانی» در طول تاریخ و «نظام طبقاتی» در ایران (به‌همراه علی بنوعزیزی) از تألیفات او در دانشنامه ایرانیکا است.
«هویت ایرانی؛ از دوران باستان تا پایان پهلوی» عنوان کتاب اشرف است که همت نشر نی راهی بازار کتاب شده است. اشرف در این کتاب هویت ایرانی را پدیداری اجتماعی می‌داند که در سیری از حوادث و وقایع تاریخی پدیدار می‌شود، رشد می‌کند و دگرگون می‌گردد و معانی گوناگونی پیدا می‌کند. از نظر او هویت ابداع می‌شود و پدیدار طبیعی و ثابت نیست.
در این کتاب پس از بررسی فشرده دیدگاه‌های مربوط به هویت قومی و ملی، که بازسای هویت ایرانی را در دوران ما شکل داده و به تصویر کشیده‌اند، تحول تاریخی هویت ایرانی در دوران پیش از اسلام، سده‌های میانه اسلامی تا دوران صفویه، پیدایش هویت «شیعی ایرانی» در دوره صفوی و سرانجام پیدایش تطور و هویت ملی ایرانی در قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی بررسی و تحلیل می‌شود.
اشرف در این کتاب برای پاسخ به این سوال که «منشا پیدایش ملت‌ها چیست و به چه دورانی باز می‌گردد» سه رویکرد و نظریه را درباب هویت ایرانی مورد بررسی و نقد قرار می‌دهد و درباره هریک دست به قضاوتی علمی و پژوهشگرانه می‌زند. اشرف برای پاسخ به این سوال در خصوص ملت ایرانی سه رویکرد «ملت‌گرا» و «مدرن و پست مدرن» و «تاریخی‌نگر» را مورد بررسی قرار می‌دهد.
از نظر اشرف روایت‌های ملت‌گرایانه زمانی پدید آمدند که روشنفکران ایرانی متاثر از اروپاییان و ناسیونالیسم رومانتیک تنها راه جبران عقب ماندگی ایران را در بازسازی مفهوم «ملت ایران»، «وطن پرستی» و «عشق به سرزمین پدری و مادری» می‌دیدند. به نظر اشرف بذر این دیدگاه در اواسط قرن نوزدهم گذاشته شد و با ادبیات انقلاب مشروطه رشد کرد. اشرف امتداد دیدگاه ملت گرا در دوره مشروطه را در دوران حکومت پهلوی جستجو می‌داند.
وی در همین رابطه می گوید به دلیل اشتیاق مردم و جامعه روشنفکری برای بازسازی تاریخ و حافظه تاریخی جامعه تحولی در حافظه تاریخی ایرانیان پدید آمد و یک آگاهی تاریخی منظم از عهد هخامنشی تا دوران معاصر شکل گرفت.
این پژوهشگر برجسته تاریخ اجتماعی روایت‌های مدرن و پست مدرن از هویت ایرانی را نوعی تقابل با رویکرد ملت گرا می‌داند؛ بر همین مبنا، ملت‌ها برساخته‌های مدرنی هستند که یا ابداع شده‌اند یا به «تصور درآمده‌اند». بر همین اساس ملت‌ها ساخته‌های مصنوعی یا اختراعاتی هستند که به گونه‌ای سنجیده از سوی طبقات حاکم طراحی شده‌اند
اما دیدگاه سوم رویکرد تاریخی‌نگر است که اشرف با ارائه مستنداتی از آن دفاع می‌کند. وی در رابطه با چیستی این دیدگاه می‌نویسد: «دیدگاه تاریخی‌نگر بر ریشه‌های تاریخی اجتماعات قومی-فرهنگی تاکید می‌کند و بر آن است که ملت‌ها و ناسیونالیسم‌های مدرن محصول فرآیندهای تاریخی دراز مدت هستند. طرفداران دیدگاه تاریخی‌نگر اجتماعات قومی و ملت‌ها را پدیده‌های تاریخی در حال تغییر و تحول می‌دانند.»
اشرف در این کتاب به بیان نکاتی می‌پردازد که با تصورات غالبی و کلیشه‌ای بسیاری از ایرانیان در تضاد است و به همین خاطر خواننده را برای مدتی به تامل وادار می‌کند.
وی در بخشی از کتاب خود به اهمیت سده‌های میانه اسلامی در شکل گیری هویت ملی ایرانی اشاره می‌کند و می‌نویسد: «زبان فارسی در حکم زبان سراسری، نخست به منزله یک ابزار ارتباطی فرامنطقه‌ای در دوره میانه تمدن اسلامی گسترش پیدا کرد.»
این کتاب در هشت فصل و در ۲۶۴ صفحه منتشر شده است. ناگفته نماند دو مقاله از کتاب به قلم «گراردو نیولی»و « شاپور شهبازی» است. گراردو نیولی متولد ۱۹۳۷ میلادی از مهمترین پژوهشگران غیرایرانی عرصه ایران‌شناسی به شما می‌آید و تنها کسی است که برجسته‌ترین اثر ایران‌شناسی سیاسی را درباره ریشه یابی نام ایرانیان و به تبع آن هویت ایرانی در ایران باستان عرضه کرده است. او در سال ۲۰۱۲ از دنیا رفت.
شاپور شهبازی متولد ۱۳۲۱ نیز استاد وقت مطالعات ایران در دانشگاه اورگون شرقی است و یکی از برجسته‌ترین ایران شناسان به حساب می‌آید. وی در سال ۱۳۸۵ چشم از جهان فرو بست.
- 14
- 3
