« برج هزار ساله ری، گویی که دردی بر شانه اش سنگینی کند، کج شده است. برج طغرل (Tughrul Tower) ، بازمانده زمان سلجوقیان که روزگاری دور از حمله مغول ها در امان ماند، در چند سال پیش بارها حریمش شکسته یا تهدید شد. یک بار با مجتمع فرهنگی در نزدیکی اش، یک بار با کارگاه مترو و انفجار و حفاری و بار دیگر با نشست زمین در دشت جنوبی تهران. این دفعه هم عکس های تازه ای که بدست « شهروند» رسیده، این بنای آجری را کج نشان می دهد، گویی که خمیده شده و فرونشسته است. مسئولان میراث فرهنگی می گویند به زودی کارشناسان را راهی این برج خواهند کرد و در صورت اطمینان از مخاطره، عملیات ضروری شان شروع خواهد شد.
احمد ابوحمزه، ری شناسی است که از ٢٥ سال پیش روی برج طغرل (در شرق آرامگاه ابن بابویه شهر ری) مطالعه نموده و فعلا در حال نوشتن کتابی در مورد این بناست. او در مورد احتمالات مختلفی که می تواند استواری برج را تحت تأثیر قرار دهد و آنرا مثل عکسی که تازه منتشر شده، کج کند، می گوید:« از هر طرف فشارهایی به برج وارد می شود. یکی از این عوامل متروی در حال ساخت، حفاری های پیرامون آن و انفجارها بیخ گوش برج طغرل است و دیگری ساخت وساز فرهنگسرای رازی در کنار برج. از سوی دیگر خالی شدن آب های زیرزمینی این منطقه هم میتواند نشست زمین را به دنبال داشته باشد.»
به گفته او در ١٠٠ متری و ٢٠٠ متری برج در بعضی نقاط، گودال هایی ایجاد شده و خاک نشست کرده است.« این نشست ها و تهی شدن منابع آب زیرزمینی به این برج ضربه می زند.»
تهدید برج هزار ساله ری با ساخت وساز مترو در حالیست که یک سال پیش چشمه علی( چشمه سورن) ری هم به علت حفاری های مترو از جوش وخروش افتاد. با اینکه چند هفته پیش خبر آمد که آب به چشمه بازگشته ولی هنوز جوشش آن شبیه قبل نیست. ابوحمزه که دکترای تاریخ دارد، می گوید اجباری است میراث فرهنگی این موضوع را پیگیری کند تا آب مثل قبل در چشمه علی به جریان بیفتد.
به گفته وی حفاری های مترو به برج فشار می آورد و تهدیدش می کند و اگر این برج فروبریزد« مانند این است که ماهیت این سرزمین فروبریزد؛ تمام پیشینه و تاریخ و فرهنگ آن.»
این ری شناس در طول سال های گذشته، نظرهای متفاوتی درباره برج طغرل داده است. اولین بار او بود که در رابطه کاربری این برج بعنوان ساعت آفتابی صحبت کرد. با شعف از برج طغرل (Tughrul Tower) می گوید؛ از ٢٤ پرک( ضلع) آن، از ضلع ششم آن که رو به قبله است، از این که ٢٠ مترونیم از زمین ارتفاع دارد و هفت متر در درون زمین.« پس از گنبد قابوس، که بزرگترین گنبد آجری دنیاست، برج طغرل در پله بعدی است؛ چه از نظر قدمت و چه از لحاظ آجری بودن و چه ارتفاع.» او می گوید میراث فرهنگی امکانات اندازه گیری و بررسی وضعیت برج طغرل را در اختیار دارد و این کاری است که چند وقت یک بار انجام می دهد:« آن ها می توانند زوایا را اندازه گیری کنند و بطور تخصصی ببینند که آیا در حال کج شدن است یا نه. میتوانند اندازه گیری های قبل را قیاس کنند و به نتیجه برسند و اگر حتی به میزان یک سانت تغییری در برج به وجود آمده، بفهمند و به همگی اطلاع بدهند.»
کارشناسان را به برج می فرستیم
مرتضی ادیب زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران، می گوید این پیشامد تازه ای نیست:« دو سال پیش هم موضوع معوج شدن برج طغرل مطرح شده بود. آن هنگام بررسی فنی نشان داد که چنین چیزی اتفاق نیفتاده است.» و اکنون هم که تصویر های جدید، برج را کج نشان می دهد، می شود درستی ماجرا را سنجید. وی به « شهروند» خبر می دهد:« حالا که مجدداً این موضوع مطرح شده، بار دیگر وضع برج را بررسی خواهیم کرد.»
به گفته ادیب زاده با وجود پروژه های گوناگون اطراف برج، کارشناسان بطور مستمر به این اثر سرکشی می کنند.« روز چهارشنبه کارشناسان ما در کنار بازدید روتین، بررسی هم از برج طغرل خواهند داشت و اگر این موضوع تائید شود، عملیاتی ضروری روی آن انجام خواهیم داد.»
معاون میراث فرهنگی استان تهران درباره پروژه های اطراف برج هم می گوید:« اکنون در نزدیکی برج حفاری مترو در دست انجام نیست. زمانی قرار بود ایستگاهی در نزدیکی آن باشد که مخالفت کردیم و در جلسات مختلفی که با شهرداری ومسئولان مترو داشتیم، ایستگاه جابجا شد و رفت به طرف محله غیوری، یعنی ٥٠٠ متر جابه جا شد. آن زمان مقدار لرزش هایی که امکان داشت به برج آسیب بزند، محاسبه شد و در پایان تصمیم بر این شد که ایستگاه جا به جا شود. ولی همچنین در مقاربت برج یک حفاری برای جاگذاری مخازن در مجتمع تجاری فرهنگی انجام می شد که ٦٠متر با برج طغرل فاصله داشت ولی اجازه ندادیم ماشین آلات سنگین کار کنند.»
از نظر این مسئول میراثی، از بین عواملی که امکان دارد در وضع برج تأثیرگذار باشد، مسئله رطوبت خاک یکی از مهم ترین آنهاست:« کارشناسان فنی باید بیایند و روی هیدرولوژی آنجا کار کنند، رطوبت خاک را بسنجند تا اگر در نقطه ای از خاک نشتی آب یا سفره زیرزمینی قرار دارد ، چاره ای بیندیشیم. در صورت لزوم متخصصان این مطالعات را روی خاک برج انجام خواهند داد و ميزان مقاومت پایه برج را کنترل خواهند کرد. ولی تمام این کارها زمان بر و هزینه بر است.»
این طور که ادیب زاده می گوید، اگر طبق داده های مستند و اعداد منتج از یک مطالعه مهندسی دقیق مشخص شود که تغییراتی در برج ایجاد و دچار خطر شده است، قطعاً در اولویت فعالیت های اداره میراث قرار خواهد گرفت.« برج طغرل ، شاخص ترین اثر در محدوده ری است، مطمئن باشید که وضع آنرا بررسی خواهیم کرد.»
معاون میراث فرهنگی همچنین در مورد نشست دشت تهران و ارتباط آن با وضع برج طغرل هم توضیح می دهد:« همان مطالعه هیدرولوژیکی که زمانی برای احداث مترو انجام دادیم، باید بار دیگر دراطراف برج طغرل انجام بگیرد و خاک شناسی شود. به دلیل آن که می دانیم نشست زمین در دشت جنوبی تهران، با آهنگ سریع تری نسبت به نقاط دیگر درحال وقوع است و قطعاً روی بناها هم اثر مخرب خود را خواهد گذاشت. باید اطمینان حاصل شود که خطری برج طغرل را تهدید نمی کند و کارشناسان این مسئله را بررسی خواهند کرد و اگر احتیاج شد از متخصصان دیگری هم در دستگاه های دیگر هستند، استفاده خواهیم کرد.»
برج طغرل که در دی ١٣١٠ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده، از نگاه جمعی از متخصصان محل دفن طغرل اول و سوم و از نظر گروهی دیگر محل دفن بزرگان و اندیشمندان است. اکنون با وجود تصاویر جدید و مشاهده ساکنان ری، باید منتظر نتیجه بررسی کارشناسان بود.»
- 18
- 5
