همه چیز درباره آل بویه

آل بویه

آل بویه که بود؟

آل بویه که با نام بوئیان نیز شناخته می شود؛ یک سلسله شیعه تبار بود که از سال های ۳۲۲ تا ۴۴۸ قمری بر بخش هایی از ایران و عراق حکومت می کرد. علی بن بویه (درگذشت ۳۳۸ق) به حمایت برادرانش احمد و حسن توانست این سلسله را پایه گذاری کند که نام پدر خود بویه را روی آن گذاشتند. 

در دوران حکومت سلسله بوئیان مراسم عزاداری برای امام حسین یعنی در روزهای عاشورا و جشن ولایت امام علی در عید غدیر به صورت رسمی و عمومی برگزار می شد. در دوره آل بویه حَی عَلی خَیرِ الْعَمَلْ به متن اضافه شد، همچنین مهر، تسبیح و تربت نیز ترویج شد. از طرفی حاکمان سلسله هم قبور امام های شیعیان را بازسازی کردند و برای آنها مرقد زیارتی ساختند. 

درباره آل بویه

پایه گذاران آل بویه

به طورکلی بخش زیادی از مورخان خاندان آل بویه را به نام «ابوشجاع بویه» پدر سه بیانگذار آل بویه می شناختند و علاوه بر آن نام دیالمه را، به سبب اطلاق آنان به دیلمیان و دیلمستان، نیز برای آن‌ها به کار برده‌اند. از جمله کتاب تاریخ دودمانی آل بویه، التاجی فی اخبار الدوله الدیلمیه نوشته‌ی ابواسحاق صابی، لفظ دیالمه را برای آل بویه به کار برده‌است. 

بویه یک کلمه فارسی است که در لغت نامه ها به معنی امید و آرزو می باشد. در اشعار شاعرانی مانند فردوسی، انوری، فخرالدین اسعد گرگانی و دقیقی طوسی کلمه بویه نیز به چشم می خورد. در زبان فارسی بویی را برای نسبت دادن به کسی استفاده می کردند، به عنوان مثال عثمان مختاری، در قصاید خود در مدح مغیث‌الدین عضدالدوله فناخسرو بویی، پادشاه یزد که از خاندان آل بویه بود، سروده‌ است: 

شاهنشه بویی عضدالدوله عالی        شاهی که جهان را بر او هیچ خطر نیست

شمس ملت شاه شاهنشاه بویی آنکه هست        بوی خلق و نور رایش مشک و شمس روزگار

البته باید اشاره کرد که در زبان عربی برای نسبت دادن این کلمه از لفظ البُوَیهِی استفاده می شود که در زبان فارسی با ضم باء و سکون واو و فتح یاء (بر وزن مویه) تلفظ می‌شود ولی در زبان عربی به صورت به ضم باء و فتح واو و سکون یاء تلفظ می شود، در کتاب و اشعار عربی کلمه بویه بدین صورت اعراب گذاری و تلفظ می شود. مانند تلفظ کلماتی همچون، سیبویه و نفطویه و خالویه. درحالی که «ویه» در این کلمات حکم پسوند اسم را دارد درحالی که «ویه» در کلمه بویه جزء خود کلمه است.

البته این کلمه در زبان عربی نیز گاهی با تلفظ فارسی‌اش (ضم باء و سکون واو و فتح یاء) به کار می‌رود.

سیاست مذهبی آل بویه

آل بویه باوجودی که احتمال می رود در زمان آغاز شیعه زیدی بودند، با رسیدن به حکومت، شیعه دوازده امامی شدند. آل بویه از نسل پیامبر مسلمانان نبود و براساس آموزه های مذهب زیدی باید امامی زیدی از نسل پیامبر را برای اطاعت کامل از وی به خلافت و امامت می رساندند، به همین دلیل احتمال می رود آنها بعد از رسیدن به حکومت برای شیعه دوازده امام شدند تمایل پیدا کردند. زیرا ایده یک امام غائب از نظر سیاسی برای بوییان مطلوبتر بود.

دره هر صورت این سلسله به صورت مستمر مذهب شیعه را تبلیغ کرده و مراسماتی مانند محرم و عید غدیر را گرامی داشتند، با این وجود آل بویه غالبا سیاست مدارا و پذیرا بودن با سایر مذاهب از جمله اهل سنت را نیز در پی گرفت، به عنوان مثال آنها بزرگ ترین تکریم ها را برای عبدالله ابن خفیف شیخ کبیر، عالم بزرگ اهل سنت پایتخت (شیراز) بجا می‌آوردند، یا خانقاه هایی برای اهل تصوف ایجاد می کردند. با وجود این موارد آل بویه از لحاظ سیاسی به اندازه ای قدرتمند بود که در تصمیم گیری های خلفای عباسی دخالت کند. 

زمان خلافت آل بویه، برخلاف سنت های رایج غیرمسلمانان در آن زمان مانند زردشتی ها مجبور نبودند علامت های مشخص کننده ای تن کنند یا در محله های خاصی زندگی خود را بگذرانند. بازار شهر شیراز در زمان حکومت آل بویه زمان جشن مهرگان و نوروز نورانی می شدند وو زمانی که در سال ۳۶۹ هجری مصادف با ۹۸۰ میلادی مسلمانان شیراز علیه زرتشتیان به اغتشاش پرداختند. عضدالدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش کنندگان به شیراز فرستاد. 

در حوادث سال ۳۶۳ هجری قمری، ابن اثیر می گوید که فتنه ای بزرگ بین شیعه و سنی در محله سوق الطعام بغداد ایجاد شده بود، به طوریکه سنی های زنی را بر شتری سوار کرده و او را عایشه می نامیدند، سپس ۲ نفر آنها خود را طلحه و زبیر خواند. این گروه به گروه دیگری از شیعیان جنگ کرده و عنوان کردند که ما با اصحاب علی بن ابی طالب جنگ می کنیم، این عمل آنها، شبیه‌سازی جنگ جمل در دوران خود تلقی شد. 

نصر بن هارون نصرانی (نخستین وزیر مسیحی تاریخ ایران) یکی از وزیران برجسته آنها بودند که به نقل از مسکویه وزیر شیراز بود و شاه دیلمی (عضدالدوله) دست او را در ساختن کلیساهای مسیحی بازگذارد. یهودیان و صابئین در دستگاه فرمانروایی ایشان جایگاه بلندی داشتند. می توان گفت که دودمان دیلمیان یکی از بردبارترین و خشونت پرهیزترین دودمان های شاهی در تاریخ بعد از اسلام می باشد. در این دوره است که یک یهودی با فرمان شاه، حاکم سیراف می‌شود.

سیاست مذهبی آل بویه

اوضاع اداری در زمان آل بویه

سلسله آل بویه تجربه زیادی در اداره حکومت نداشتند به همین دلیل دولت خود را بیشتر با روش دولت عباسی اداره می کردند پس اصلاحات زیادی در نظام اداری شکل نگرفت. 

وزیر آل بویه

وزیران آل بویه بیشتر افراد دانشمند زمانه بودند که به وسیله حاکمان آل بویه به وزارت رسیدند. تاثیر اعمال وزیران در هر شاخه از حکمرانی آل بویه متفاوت بودند. شاخه بوییان جبال به دلیل آرامش منطقهه و حضور وزرای دانشمند پیشرفت کرده بود، در برابر آن، شاخه بوییان فارس و خوزستان و عراق اختلافات داخلی و فروش مقام وزارت دردسر ساز بود. 

بعد از عهد عضدالدوله حاکمان آل بویه دو وزیر داشتند، یکی وزیر شیراز و دیگری وزیر بغداد بود. اهمیت هر دو شهر و تمایل عضدالدوله برای حفظ شیراز به‌عنوان پایتخت دلایل اصلی این امر بودند.

وزیران آل بویه

دیوان‌های دوران آل بویه

در زمان آل بویه دیوان ها بدون برنامه ریز عمل می کردند و تغییر سریع و مکرر کارکنان از خصوصیات این دیوان ها بود. رئیس دیوان‌های حکومتی صاحب الدیوان نام داشت که بیشتر به عنوان نایب وزیر شناخته می‌شد.

دیوان‌های عهد بوییان عبارتند از:

دیوان خراج: رسیدگی به عواید ایالات.

دیوان هزینه: رسیدگی به خرج دربار، امور مربوط به خزانه سلطنتی و ضرب سکه

دیوان رسایل: صدور دستورهای حکومتی و برقراری ارتباطات داخلی و خارجی

دیوان برید: خبررسانی و بر قراری ارتباط

دیوان قضا: امور قضایی و رسیدگی به اختلافات و دعاوی مردم

دیوان سواد: دیوانی برای رسیدگی به اوضاع مناطق بین دجله و فرات

دیوان سپاه: امور نظامی و جنگی

دیوان های آل بویه

علم و فرهنگ در زمان آل بویه

عصر آل بویه به عنوان دورانی برای پیشرفت علم و ادب شناخته می شد، حاکمان آل بویه به علم علاقه زیادی داشتند به خصوص از شعرا و علمای حکمت استقبال می کردند. 

باید اشاره کرد که در زمان حکومت آل بویه علم رونق زیادی نداشت و توجه بیشتری به امور سیاسی داشتند. در مقابل با به قدرت رسیدن عضدالدوله به دلیل صلح و آرامش ناشی از حکومت او و علاقه خود وی به دانش، بازار علم رونق دوباره یافت و در زمان حکومت فرزندان او هم همچنان به راه خود ادامه داد. مهم‌ترین دستاوردهای این دوران در زمینه نجوم (مانند ابن اعلم)، پزشکی و ریاضیات بود.

گردآوری: بخش تاریخ و تمدن سرپوش