سلسله مادها چگونه منقرض شد؟

مادها از اقوام مهاجر هندواروپایی بودند

سلسله مادها

چادرنشینانی که از مرزهای شمال شرقی و شمال غربی در هزاره دوم قبل از میلاد به سرزمین ایران وارد شدند؛ مادها نام داشتند. در زمان گذشته به پایتخت ماد، هگمتانه می گفتند که این نام به تدریج به اکباتان تغيير کرد. مادها در اواخر قرن ۸ قبل ازمیلاد برای مقابله با حمله آشوریان در نواحی غربی ایران متحد شدند. آنها موفق به شکست آشوریان در طول جنگ های ۱۰۰ ساله شدند و پس از ایجاد یک دولت، برای چند وقت پادشاهی کردند اما سرانجام نتوانستند در مقابل کوروش بزرگ، پیروز شوند.

گروهی از آریایی ها که به تدریج ، ساکن غرب ایران شدند؛ مادها بودند. آشوری ها بطور مداوم به آنها حمله می کردند. از این رو مادها تصمیم گرفتند که برای مقابله با دشمن با هم متحد شوند؛ به همین دلیل، پس از جمع شدن در یک نقطه، فرمانروایی در دیاکو را بر عهده گرفتند. او هم دهکده ای را پایتخت خود کرد و پس از ساخت قصرهای پادشاهی در آن جا، نام هگمتانه یعنی محل اجتماع مردم را برای این دهکده انتخاب کرد. درواقع موقعیت مکانی هگمتانه در شهر همدان امروزی می باشد.

مدت زمان فرمانروایی سلسله مادها

مادها در پایان قرن هشتم با هم متحد شدند و با آشوریان، مبارزه کردند. حدود ۱۰۰ سال، این جنگ ها به طول انجامید و نهایتا مادها حکومت مختص به خود را با غلبه بر آشوریان بنا کردند و به فرمانروایی بمدت ۱۲۰ سال پرداختند.

مادها خدمات زیادی را در طول حکومت خود در جهت بنای مدنیت و تمدن جدید عرضه کردند. مادها، پس از ابداع ماغذ پوستی و قلم، لوح های گلی را کنار گذاشتند و در ساختمان به استعمال ستونهای فراوان، توجه نشان دادند.

زبان و ادبیات مادی

از زبان مادی به عنوان یک زبان هندواروپایی و زبان مادها یاد میشد. از زبان های باستانی ایرانی می توان به زبان های مادی، اوستایی ،سکایی پارسی باستان اشاره کرد. هیچ سندی مبنی بر تائید صحت زبان مادی نیست اما زبان شناسان، کلماتی را که با دستور زبانشان در متون کتیبه های پارسی باستان، ایلامی و بابلی سازگار نیست؛ را با استفاده از ساختار کلمات و علم واژه شناسی شناسائی کردند و به دسته بندی زبان مادی افزودند؛ برای نمونه واژه های موجود در کتیبه های پارسی باستان برخلاف قواعد آوایی پارسی باستان است که بیانگر ادبیات مادی است.

پادشاهان مادها

یکی از تاریخدانان یونانی به نام هرودوت میگوید که سلسله مادها در طول مدت ۱۵۰ سال پادشاهی دارای ۴ پادشاه بود:

* دیاکو:

دیاکو، حکومت مادها را بنیانگذاری کرد و پایتخت خود را هگمتانه انتخاب کرد.

مادها شاخه‌ای از آریاها هستند که در شمال غرب ایران ساکن شدند

* فرورتیش:

طول مدت حکومت دومین پادشاه ماد به نام فرورتیش، ۲۲ سال بود و با وجود دیدن سرنوشت اسارت پدرش، هم چنان راه او را ادامه داد و پس از جنگیدن با آشوریان، شکست خورد. او با متحد کردن قبایل مادها، کشور مستقلی از آنها ساخت.

* هووخشتره: 

به سومین و قدرتمندترین  پادشاه ماد، هووخشتره می گفتند که در دوران باستان به عنوان نخستین پادشاه، شناخته میشد. طول دوره ی حکومت او ۴۰ سال بود. او پس از ایجاد یک سلطنت سراسری در ایران توانست این کشور را به یک قدرت مهم جهانی برساند. بنابراین او به عنوان بنیانگذار واقعی دولت ماد و معمار امپراتوری ایرانیان باستان شناخته میشود.

* ایشتوویگو:

ایشتوویگو، آخرین پادشاه ماد بود که دوره ی فرمانروایی او از سال  ۵۸۵ تا ۵۵۰ پیش از میلاد بود. استقلال ماد، پس از سقوط هگمتانه از بین رفت.

تمدن ماد

از تمدن مادها آثار اندکی دردسترس است؛ به این صورت که از تاریخ بابل و آشور، اطلاعاتی بدست آمده است. یکی از آثار موجود در تپه سیلک کاشان، گودال هاییست که روی زمین کنده شده و جسدی با وسایلش در آن قرار داشت. بناها و سنگ نگاره های نواحی همدان، کرمانشاه و لرستان، از دیگر آثار باستانی منسوب به تمدن ماد میباشد که از مهم ترین آنها می توان به مجسمه شیر سنگی و دخمه هایی با نقش فَرَوهر اشاره کرد.

هگمتانه

هگمتانه به عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان و پایتخت پادشاهی ماد محسوب میشد. دیاکو برطبق گفته ی هردوت، هگمتانه را در اواخر قرن ۸ قبل از میلاد بعنوان پایتخت مادها انتخاب کرد. هرودوت به توصیف مجتمع شاهانه ی این شهر که بر روی تپه ای ساخته شده می پردازد که شامل قصر، خزانه داری و اقامت گاه نظامی است. این مجتمع طبق گفته ی او هفت دیوار متحدالمرکز دارد که هر دیوار داخلی آن بلندتر از دیوار بیرونی بود.

ویژگی های اجتماعی مادها

اداره ی خانواده به صورت پدرسالاری بود که متشکل از مجموع چند خانواده، تیره و از مجموع چند تیره، عشیره بود. محل زندگی آن ها دهکده و ولایت بود. یک قبیله از جمع عشیره ها ایجاد شد و یک کشور از جمع قبیله ها بوجود آمد. رییس عشیره، سالمندترین فرد بود؛ عشیره ها دارای زندگانی سیاسی و اجتماعی مستقلی بودند. پس از شکل گیری جامعهٔ طبقاتی، همین رئیسان از اشراف و طبقهٔ حکم شناخته میشدند. از خصوصیات مادها می توان به حشم و گله کردن زیاد آن ها اشاره کرد. تشکیل خانواده براساس ریاست مطلقهٔ پدر و تعدد زن ها بود، آن ها پس از شناخت طلا و نقره، در صنعت در مرحلهٔ ابتدایی بودند و بعدها با انجام کار زراعت، شهرنشین شدند.

دوره حکومت ماد، یک دوره ۱۳۰ ساله بوده است

آثار به جامانده ی تمدن مادها بیانگر تحولات جامعهٔ آنها می باشد. دژها و قلعه های سنگی موجود نشان میدهد که آن ها جنگ های مداوم داشته اند. مادها وقتی که از جانب دشمن، احساس خطر می کردند برای دفاع از خود، دژهای محکمی می ساختند و در آن جا زندگی می کردند؛ این رو تحولات جدیدی را در جامعه بوجود آوردند.

سقوط ماد به دست پارسها

دولت کلده توانست پارسها را تحریک کند که بر علیه ماد، شورش کنند؛ به این دلیل که پارسها از مدتها پیش بر قدرتشان افزوده بودند و در شرایطی موقعیتشان را مستحکم کردند که دولت و دربار ماد بخاطر عشرت طلبی و ناتوانی اژدهاک ضعیف شده بود. نارضایتی و نابسامانی در درون جامعه ماد گسترش یافته بود.  

وضعیت اکثر مردم به خاطر رشد طبقه اشرافی جامعه ماد، مناسب نبود. اشراف مادی که صاحب قدرت و ثروت در اثر توسعه و تقویت ارتش ماد شده بودند، امید داشتند که دربرابر لودیه موفق می شوند ولی لیدی ها به دربار ماد، نفوذ کردند. در نتیجه ترجیح سران دولت ماد، فرمانروایی بود که بتواند بجای اژدهاک ضعیف، آنان را صاحب زمین و ثروت بیشتری سازد.

پارسها در این حوالی بر علیه ماد شورش کردند. در نتیجه اشراف نظامی ماد بدون هیچ تردیدی به کوروش که فرمانروای آنان بود پیوستند. به دنبال آن، دولت و دربار ماد در زمان پیوستن قدرتمند ترین مرد دولت ماد( هارپاگ) به پارسها فرو ریخت. پس از اسیر شدن اژدهاک، دولت هخامنشی به جای دولت ماد  در سال ۵۵۰ ق. م در ایران به قدرت رسید.

زبان مادها زبانی هندواروپایی بوده است

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش