اتاق انتظار بیکاری در ایران

 مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار در یک گزارش نشان داد که بیش از یک سوم از بیکاران کشور، دچار بیکاری بلندمدت شده‌اند. در حقیقت یک میلیون و ۲۳۲ هزار نفر در سال گذشته، به مدت یک سال و بیشتر، در جست وجوی شغل ناکام مانده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اتاق انتظار بیکاری برای گروه سنی جوان، شلوغ تر از سایر گروه‌های سنی است. نرخ بیکاری بلندمدت جمعیت ۲۵ تا ۲۹ ساله، معادل ۱۱ درصد بوده؛ در‌حالی‌که این شاخص برای گروه سنی بیش از ۳۰ سال، تنها ۸/ ۲ درصد گزارش شده است.

داده‌های بازار کار نشان می‌دهد که عمر بیکاری ۱۱ درصد از فعالان ۲۵ تا ۲۹ ساله، از یک سال می‌گذرد. در حالی که برای افراد بالای ۳۰ سال، نرخ بیکاری بلندمدت تنها ۸/ ۲ درصد بوده است. عاملی که می‌تواند این تفاوت را نشان دهد، انتظارات و توقعات گوناگون از شغل، در این دو گروه سنی است. به تعبیری، با افزایش سن، داشتن شغل برای افراد نسبت به پارامترهای دیگر، در اولویت قرار می‌گیرد و وسواس شغلی کاهش می‌یابد. مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار در یک گزارش، به بررسی وضعیت بیکاران بر حسب طول مدت بیکاری در سال ۹۷ پرداخته است.

پل عبور از بحران بیکاری

بیکاری معضلی اقتصادی است که عواقبی برای خانواده و جامعه نیز دارد. از این‌رو جامعه‌شناسان معتقدند که بیکاری به یک پدیده اجتماعی تبدیل شده است. در این بین، جوانان بیکار زیر ۳۰ سال، به‌عنوان اصلی‌ترین گروه در جست‌وجوی کار شناخته می‌شوند. سهم بیکاران ۱۵ تا ۲۹ ساله از کل بیکاران کشور در سال ۹۷، تقریبا ۵۳ درصد بوده است. مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار معتقد است که حل مساله بیکاری در این گروه سنی، به معنای عبور کشور از بحران بیکاری و پیشگیری از برخی آسیب‌های اجتماعی خواهد بود. در این بین، چند عامل دست به دست هم داده‌اند تا سن بیکاران رو به افزایش بگذارد؛ افزایش تعداد جوانان تحصیلکرده، افزایش مشارکت زنان در بازار کار، تمایل جوانان به ادامه تحصیلات دانشگاهی و کشش پایین جذب کارجویان از سوی بازار کار، مهم‌ترین عواملی هستند که سن بیکاران را افزایش داده‌اند. نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال ۱۳۹۷ حاکی از آن است که تعداد قابل‌توجهی از بیکاران مربوط به گروه سنی ۳۰ سال و بیشتر است(البته واضح است که تجمع بیکاران در گروه سنی ۳۰ تا ۴۰ ساله بیشتر از رده های سنی بالاتر است.) گروهی که پس از سن ۳۰ سالگی با اتمام دوران تحصیلات و خدمت وظیفه، انتظار بر این است که مشغول فعالیت باشند و تشکیل خانواده دهند و به‌عنوان افراد مولد جامعه، نقشی در ایجاد ارزش افزوده در کشور داشته باشند.

بیکاران بلندمدت

شاخص بیکاری بلندمدت بر مدت زمان بیکاری توجه ویژه دارد. منظور از بیکاری بلندمدت، بازه‌های یکساله و بیشتر است. شاخص مذکور از تقسیم تعداد بیکاران در گروه سنی معین با طول مدت بیکاری یک‌سال و بیشتر بر جمعیت فعال همان گروه سنی محاسبه می‌شود. به گفته پژوهشگران، اگر طول مدت بیکاری، مخصوصا مدتی که شخص تحت پوشش بیمه بیکاری یا حمایت‌های مشابه است، طولانی شود، اثرات سوءروحی و روانی به‌دلیل از دست‌دادن عایدی و درآمد و نیز کاهش قابلیت استخدام برای وی، به همراه خواهد داشت. مضاف بر اینکه، هزینه‌های بیمه بیکاری نیز بار مالی جدیدی را به دولت خواهد افزود. مطابق بررسی‌های انجام شده، سهم بیکاران با طول مدت بیکاری بلندمدت از کل بیکاران کشور در سال گذشته، تقریبا ۳۸ درصد بوده است؛ یعنی بیش از یک‌سوم بیکاران، یک سال یا بیشتر در جست‌وجوی شغل بوده‌ و نتیجه‌ای از این جست‌وجو نیافته‌اند.

بررسی مرکز آمار وزارت کار نشان می‌دهد که بیشترین نسبت جمعیت بیکار که طول مدت بیکاری آنها یک سال و بیشتر بوده، مربوط به رده سنی ۲۵ تا ۲۹ سال است. تقریبا ۳۶ درصد از بیکاران این رده سنی، طول مدت بیکاری‌شان بیش از یک سال بوده است. بیشترین نرخ بیکاری بلندمدت، مربوط به این گروه سنی با نرخ ۱۱ درصد است. کارشناسان وزارت کار، یکی از دلایل آن را به اتمام رسیدن تحصیلات تکمیلی و توقع جهت کسب موقعیت شغلی بهتر و متناسب به تحصیلات تکمیلی دانسته‌اند. کمترین نرخ بیکاری بلندمدت سال ۹۷ نیز در مردان و زنان مربوط به رده سنی ۳۰ ساله و بیشتر با نرخ ۸/ ۲ درصد گزارش شده است. به عقیده مرکز آمار وزارت کار، این مساله می‌تواند ناشی از آن باشد که این گروه از افراد، به‌دلیل افزایش سن داشتن شغل برایشان نسبت به ماهیت شغل(توجه به تناسب شغل با تحصیلات، مهارت و...) از اولویت بیشتری برخوردار است. در حقیقت می‌توان این‌طور استنتاج کرد که افزایش سن، حساسیت افراد نسبت به مطلوبیت شغلی را کمرنگ‌تر می‌کند.

تفاوت‌ها در ۲ نوع بیکاری

بخشی از بیکاران موجود را بیکاران قبلا شاغل تشکیل می‌دهند. مجموعا در سال گذشته، کمی بیش از ۳ میلیون و ۲۶۰ هزار بیکار زن و مرد در بازار کار موجود بود. از این تعداد حدود یک میلیون و ۸۹۶ هزار نفر، قبلا شاغل بوده‌اند، یعنی ۵۸ درصد. ۴۲ درصد از بیکاران نیز در طول ۵ سال گذشته، شاغل نبوده‌اند. طبعا انتظار بر این است که نرخ بیکاری بلندمدت «بیکاران قبلا غیرشاغل» از «بیکاران قبلا شاغل» بیشتر باشد. آمارها هم این فرضیه را تایید می‌کنند. در سال ۹۷، در حدود ۶/ ۲۳ درصد از بیکاران قبلا شاغل، گرفتار بیکاری بلندمدت شده‌اند، درحالی‌که این نرخ برای بیکاران قبلا غیرشاغل، بیش از ۵۷ درصد بوده است. به نظر آنچه بیکاران را در دو طیف قبلا شاغل و قبلا غیرشاغل قرار داده، سطح مهارت دو طرف، انتظار آنها از شغل‌ و توان پایین بازار کار ایران بوده که باعث دور ماندن یک گروه از فعالیت اقتصادی شده است. البته در بین بیکاران قبلا غیرشاغل، عده‌ای هم هستند که جدیدا به سن کار رسیده‌اند یا به‌تازگی فارغ‌التحصیل شده‌اند، در نتیجه بالا بودن نرخ بیکاری بلندمدت می‌تواند ناشی از این مسائل هم باشد. بیش از نیمی از بیکاران قبلا غیرشاغل، بیش از ۱۹ ماه بیکار بوده‌اند تعداد آنها بیش از ۷۲۲ هزار نفر است.

متغیر جنسیتی

با توجه به حضور بیشتر مردان در بازار کار و نرخ مشارکت بیشتر، طبعا بیشتر بیکاران را نیز مردان تشکیل می‌دهند. در سال گذشته ۶۹ درصد از کل بیکاران، مرد بوده‌اند. اما وضعیت بیکاری بلندمدت در مردان و زنان به چه صورت است؟ در گروه سنی جوان، یعنی ۱۵ تا ۲۹ ساله، وضعیت زنان وخیم‌تر است؛ در واقع ۵۶ درصد از بیکاران زن در این رده سنی، بیش از یک سال در انتظار یافتن شغل بوده‌اند، درحالی‌که این نرخ برای مردان ۴۲ درصد گزارش شده است. جالب اینکه این اختلاف در گروه سنی بالاتر، یعنی ۳۰ ساله و بیشتر، عمیق‌تر نیز می‌شود. مطابق بررسی وزارت کار، حدود ۳۰ درصد از مردان و ۵۷ درصد از زنان  بیکار در این گروه سنی، به مدت یک سال و بیشتر بیکار بوده‌اند. کارشناسان مرکز آمار وزارت کار، ابتلای بیشتر زنان به بیکاری بلندمدت را به حساسیت آنها برای یافتن نوع کار موردعلاقه و نیز عدم مسوولیت مستقیم آنان در تامین معاش خانواده (نسبت به مردان) و ترجیح کارفرمایان در به‌کارگیری مردان نسبت به زنان، نسبت داده‌اند. در حقیقت زنان به‌دلیل اینکه عمدتا مسوولیت تامین مخارج زندگی را برعهده ندارند، تعجیلی برای یافتن شغل جدید پس از بیکاری حس نمی‌کنند. از این نظر، زنان به شکل طبیعی بیکاری بلندمدت بیشتری را تجربه می‌کنند که می‌تواند عامدانه هم باشد.