سرقت یا کپی، هر دو آزاد است!

با گفتاری از محمدرضا عیوضی، ناهید بسیم؛ بهزاد رییسی؛ کارن همایونفر

 داستان سرقت آثار هنری، البته موضوعی جدید نیست، اما به‌ویژه در حوزه موسیقی، هرازگاهی خبری درباره کپی ترانه یا بخشی از شعر، در فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود. دیروز این خبر اما، به شیوه دیگر منتشر شد. خانواده همایون خرم با انتشار بیانیه‌ای نسبت به آنچه سرقت آثار همایون خرم نامیدند، اعتراض کردند.

در این بیانیه که به امضای رضا خرم به نمایندگی از خانواده «استاد همایون خرم» رسیده، آمده است: «بسیار متأسفم که سرانجام ناچار به نگارش سطوری شدم که توضیح واضحات و بدیهیات و اصول و حقوق اولیه انسانی است. ناراحتم که می‌خواهم بنویسم عزیزان «لطفا سرقت نکنید» و بیش از آن متأسفم که مخاطب بنده عده قلیلی از اهالی هنر موسیقی می‌باشند.

بی‌اخلاقی در هنر!!!!!! مصداق کامل «نقض غرض».» رضا خرم در این بیانیه آورده است: دوستان عزیز هر اثر موسیقی سازنده و صاحب دارد، مولفی دارد که حقوق ناشی از آن متوجه ایشان و یا وارثانش است. اگر این موسیقی آمیخته با کلام باشد دو نفر صاحب این اثر مشترک هستند، آهنگساز و ترانه‌سرا. متاسفانه اخیرا به کرات دیده شده که آثار پدر اینجانب «همایون خرم» بدون اطلاع و اجازه توسط بانوان و آقایان بازخوانی گشته. در بسیاری موارد اجراها بسیار ضعیف، تنظیم‌ها نامناسب، ارکستراسیون نامطلوب، ایجاد تغییرات در اصل آهنگ به طرز ناشیانه، حذف و یا کوتاه کردن مقدمه و جواب‌های ارکستر، اعمال سلیقه‌های شخصی و غیره است.

کپی یک نوع سرقت

پیش از این بیانیه که خانواده خرم آن را منتشر کرده‌اند بارها درباره کپی آثار برخی از هنرمندان، اخباری منتشر شده است. ‌سال گذشته خبر آمد که این برداشت که برخی آن را نوعی سرقت می‌دانند از آن سوی مرز هم انجام شده است. مطابق اخبار «مصطفی ججلی» یکی از خواننده‌های سرشناس ترکیه، که برخی او را جوان اول موسیقی ترکیه نامیده‌اند

در آلبوم تازه‌اش (در‌ سال گذشته) که با عنوان «Zincirimi Kirdi Ask» روانه بازار شده، کپی‌ای از آهنگ «نبض احساس» ساخته میلاد بابایی و با صدای مرتضی پاشایی با نام «نبض» را در آلبوم خود جای داده که هیچ نامی از خالق اثر و خواننده اصلی‌اش نیامده است. همان زمان میلاد ترابی آهنگساز این قطعه از تلاش برای پیگیری رسمی این موضوع از مجاری قانونی خبر داد و گفت: «کاش مرتضی پاشایی بود و این روزها را می‌دید که موسیقی داخلی ایران هم قابلیت این کپی‌برداری‌ها را دارد.»

این موضوع البته نخستین مورد از این نوع اقدامات نبوده است و در موارد زیادی هم کارهای ایرانی را به آن سوی مرز مرتبط دانسته‌اند. پارسال اردیبهشت‌ماه خبرگزاری فارس در سلسله مطالبی، بخشی از شباهت‌های تولیدات ایرانی با نمونه‌های آن سوی آب را بررسی کرده بود. در این میان شهرام شکوهی بخشی از این موضوع را به خود اختصاص داده است. آن‌طور که در این مطلب آمده و هر دو آهنگ نیز همزمان منتشر شده، آهنگ «جادوی چشم تو» شهرام شکوهی که در ‌سال ٢٠١١ منتشر شده، شباهت بسیار زیادی با آهنگ «Campana» گروه «جیپسی کینگ»

دارد که در ‌سال ١٩٩٣ تولید شده است. از سویی، دو آهنگ دیگر هم با هم مقایسه شده که نشان می‌دهد، آهنگ «میرسم به تو» مازیار فلاحی که در ٢٠١٦ تولید شده، با آهنگ «Solamente Tu» از پابلو آلبران ساخته ‌سال ٢٠١١، تقریبا یکی هستند. تماس تلفنی با شکوهی و فلاحی اما راه به جایی نبرد و این دو تمایلی به صحبت درباره موضوع نداشتند.

برخی از اهالی موسیقی اعتقاد دارند کپی کاری و سرقت به این شیوه در موسیقی پاپ ایران، شیوع دارد اما به دلایلی ازجمله فضای دوستی و رفاقت این نمونه‌ها خیلی در فضای عمومی منتشر نمی‌شود. در این نظرات البته تأکید می‌شود که بیشتر کپی‌ها، از آن سوی آب انجام می‌شود اما به این دلیل که قانون کپی‌رایت در ایران رواج ندارد، خیلی دعواهای مطرح شده به نتیجه‌ای خاص و مشخص منجر نمی‌شوند.

پخش بدون اجازه در تلویزیون

ناهید بسیم همسر حبیب محبیان نیز که با «شهروند» به گفت‌وگو نشسته از کپی آثار همسر مرحومش، گلایه دارد. او بر این موضوع تأکید دارد که به قطعه‌ای از کارهای مرحوم محبیان مجوز داده شده، اما هیچ اجازه‌ای از ورثه و خانواده او گرفته نشده است. دیگر هنرمندان هم هرکدام یا نظری درباره موضوع دارند یا نمونه‌هایی را خود تجربه کرده‌اند. نمونه‌هایی که پخش بدون مجوز تولیدات هنرمندان از صداوسیما را هم در بر می‌گیرد. موضوعی که بسیار رواج دارد و ظاهرا هیچ قانونی هم نیست که به واسطه آن بتوان این موضوع را پیگیری کرد.

کارن همایونفر احتیاجی به معرفی ندارد. یکی از معروف‌ترین آهنگسازان سینمای ایران؛ که شماری از موسیقی‌های فیلم‌های مطرح ده دوازده‌سال اخیر را ساخته است که به عقیده برخی جزو بهترین‌ها هستند. این آهنگساز که گذشته از استفاده‌های گاه و بیگاه عده‌ای از به اصطلاح آهنگسازان از آثارش، از اوضاع پخش موسیقی در صداوسیما هم دل پری دارد، در پاسخ به پرسش «شهروند» درباره پخش بی‌اجازه آثار موسیقی گفت:

خب این موضوع که آهنگسازان یک دفعه ببینند کارهایشان در آیتم‌ها و وله‌های گوناگون و حتی بدتر، در تبلیغات مورد استفاده قرار گرفته است، کم‌کم دارد به یک اتفاق رایج‌ تبدیل می‌شود. بدترین جنبه قضیه هم این جاست که در قبال این اتفاق صداوسیما نه دراین‌باره بهشان خبر داده و نه حتی لفظی هم شده باشد، اجازه‌ای گرفته است؛ حالا پول دادن پیشکش!

از کارن همایونفر درباره اتفاقی که‌سال گذشته در برنامه ماه عسل پیش آمد و اعتراض این آهنگساز به استفاده بی‌مجوز آن برنامه باعث شد علیخانی روی آنتن زنده از کارن همایونفر عذرخواهی کند؛ سوال شد. او گفت: این مسأله منحصر به این چند وقت اخیر نیست و سال‌هاست که این رویه را در برنامه‌ها شاهدیم. حتی اگر یادتان باشد بعد از سال‌ها استفاده بی‌اجازه از کارهای من، بالاخره چند ‌سال پیش اعلام کردم که دیگر نمی‌خواهم با تلویزیون کاری داشته باشم.

اما درباره برنامه ماه عسل؛ با این‌که قاعده جهانی بر این است که باید رسانه برای استفاده از آثار هنرمند مبلغی بپردازد، اما اعتراض من به دلیل پول نبود؛ کما این‌که حقوق مادی خود را به ماه عسل و سازمان صداوسیما بخشیده بودم. آن روز من به نادیده گرفته شدن حقوق معنوی خودم اعتراض داشتم؛ که چرا تلویزیون حداقل نام اثر و خالق آن را اعلام نمی‌کند. این ماجرا البته امروز هم همچنان ادامه دارد.

بهزاد رییسی آهنگساز و تنظیم‌کننده موسیقی که از آثار مشهورش می‌توان به آهنگ‌هایی با اجرای مهدی یراحی از قبیل «منو رها کن» و... اشاره کرد، نیز درباره موضوع سرقت هنری به «شهروند» گفت: کسی نمی‌تواند بگوید که سرقت هنری کار خوبی است. اما باید بین سرقت با مسأله‌ای چون کاور کردن آثار مهم و بزرگ موسیقی تفاوت قایل شد؛ که این موضوع بعضی مواقع از این رو که می‌تواند باعث شناخته شدن بسیاری از آثار موسیقیایی فاخر در نزد مردم عادی شود، اتفاق خوبی است. در کل نباید این دو بحث را با هم مخلوط کنیم و باید بدانیم که تأثیرپذیری و حتی کاور کردن یک اثر موسیقیایی یک چیز است و سرقت هنری بحثی دیگر.

قضات باید مشاور هنری داشته باشند

طی سال‌های اخیر هر وقت صحبت از اعتراض به کپی بدون مجوز و سرقت اثر هنری بوده، محمدرضا عیوضی خواننده نام آشنا هم ورود داشته است. او این بار نیز در گفت‌وگو با «شهروند» نسبت به موضوع کپی و سرقت آثار موسیقایی معترض است. عیوضی می‌گفت: من اگر بحثی را مطرح می‌کنم صرفا مختص خودم نیست. ممکن است من از‌سال آینده دیگر کار موسیقی انجام ندهم اما این موضوعات را مطرح می‌کنم تا شاید بتوان از حقوق هموطنان و همکارانم دفاع کنم و در این زمینه موثر باشم. خواننده نام آشنای پاپ افزود: مشکل اصلی به نظر من قوانین موجود در کشور است.

در این زمینه ما قانونی از ‌سال ٤٨ به نام حقوق مصنفین و مولفین داریم اما جدای از این‌که این قانون چقدر کاربرد دارد و چه ایراداتی می‌تواند داشته باشد، هم جامعه هنری نسبت به آن اطلاع کافی ندارند و هم قضات درباره موضوعات هنری خیلی مطلع نیستند. عیوضی از درگیر بودن خودش در ماجرای سرقت و کپی آثار نمونه‌ای مطرح کرد و گفت: زمانی که آلبوم «رنگین کمان» را به بازار دادیم (آن زمان هنوز کاست بود و بعد سی‌دی وارد شده بود) بعد از مدتی آقای عَلم‌شاهی خبری داد که از این اثرکپی برداری شده است و او کلی هزینه کرد تا بالاخره توانست مجرم را در شیراز شناسایی کند. پروسه شناسایی تیمی که کپی را در آن زمان انجام دادند، خودش پروسه‌ای طولانی بود اما با کلی هزینه بالاخره توانست آنها را پیدا کند و به دادگاه بکشاند.

وقتی متهمان را به دادگاه برده بود قاضی از او می‌پرسد چه شده و پاسخ می‌شنوند که اینها آلبوم موسیقی ما را کپی کرده‌اند. قاضی پرسیده بود که آیا کاست مجوز داشته و جواب می‌شنود: بله جالب است که قاضی فرد را تبرئه می‌کند و می‌گوید خوب کاستی که مجوز داشته را کپی کرده‌اند. این یک نمونه است که من خودم در آن دخیل بوده‌ام. یعنی قاضی نسبت به موضوع اشراف نداشته است. عیوضی در پاسخ به این سوال که آیا تابه‌حال مواردی بوده که میان همکارانتان اثری از شما را مشابه‌سازی کرده باشند و به این طریق حقوق صاحب اثر پایمال شده باشد، گفت: بله مواردی بوده اما موضوع این است که هم قانون خلل دارد و هم قضات، آشنایی کامل با نت و آکورد و... ندارند که بتوان ثابت کرد این اثر همان اثری است که من ساخته‌ام.

من چون رشته‌ام اقتصاد بازرگانی است به این موضوع تقریبا آشنا هستم که در دیگر نقاط دنیا این موضوعات رخ نمی‌دهد و مثلا اگر فردی بخواهد نشان یا نامی هم‌آهنگ با نشانی معروف ثبت کند، به هیچ عنوان به آنها اجازه نمی‌دهند. مثالی در این مورد می‌زنم که خیلی واضح است در کشور فردی آمد و سس مهرام را تولید کرد بعد از مدتی که این برند جا افتاد دیگری آمد و سس بهرام را تولید کرد و آن را به بازار داد یعنی کلمه‌ای را انتخاب کرد که هم شکل و هم‌آهنگ با مهرام است این در جای دیگر دنیا اصلا اتفاق نمی‌افتد اما در کشور ما بدون هیچ مشکلی به او مجوز داده‌اند در موضوعات موسیقی و تولیدات هنری هم همین است.

من به‌عنوان یک خواننده نه اشراف دارم و نه توان و امکانات. معتقدم وزارت ارتباطات که این‌قدر خوب می‌تواند فضای مجازی را رصد کند باید در این زمینه هم ورود کند چون آنها امکان فضای سایبری را دارند. من وقتی در اردیبهشت‌ماه آلبوم جدیدم را دادم ساعت ٩ آلبوم منتشر شد. دوستانم ساعت ١٠ و نیم تعداد زیادی لینک دانلود رایگان آلبوم مرا روی اینترنت برایم فرستادند. این سوء استفاده است که افرادی می‌خواهند با پایمال کردن حقوق شهروندی اهل موسیقی یا دیگر هنرها برای خود سایت یا کانال پر مخاطب ایجاد کنند این را باید همان‌طور که گفت وزارت ارتباطات رصد کند چون از عهده هنرمندان بر نمی‌آید.

حمیدرضا عظیمی