زندگینامه ی همام تبریزی شاعر پارسی‌سرا و تاتی‌سرای ایران

همام تبریزی شعرهای عربی و بخشی از شعرهای فارسی خود را در مدح عالمان و بزرگان ایلخانی نوشت

چکیده ای از بیوگرافی همام تبریزی

نام:محمّد

زاده:۶۳۶ هجری

زادگاه:تبریز

درگذشته:صفر ۷۱۴

سمت:شاعر پارسی سرا و تاتی سرای( آذری سرای)

سده:هشتم هجری

بیوگرافی همام تبریزی

فریدون همام تبریزی دارای فرزندی به نام محمد که به لقب خواجه همام الدین تبریزی، مشهور شد و زاده ی سال ۶۳۶ هجری بود. هنوز هم اطلاعات دقیقی از زادگاه، خاندان، محیط تربیتی و استادان همام تبریزی دردسترس نیست، تنها اطلاعات دردسترس اینست که با وجود عدم فروکش فتنۀ مغول در آن زمان بطور کامل، بسیاری از دانشمندان اطراف و اکناف کشور در مراغه و تبریز جمع شدند و باعث تشکیل حوزه های علمی فراوانی شدند. همام تبریزی با پرورش در چنین محیطی از محضر بزرگان علم و ادب در پایتخت ایلخانان، استفاده می کرده است.

وی از معاصران و دوستان نزدیک خواجه شمس الدین صاحب دیوان جوینی بود. تبریزی طبق گفته بعضی از مورخان، زیر نظر خواجه نصیرالدین طوسی، تحصیلات علمی خود را یاد گرفت. او از نزدیکان قطب الدین شیرازی به شمار می رفت و تألیف کتاب مفتاح الفتوح توسط قطب الدین به اصرار همام تبریزی انجام شد. ظاهراً او بعد از این تحصیلات علمی، مقامی را کسب کرد و در آذربایجان برای چند وقت بعنوان وزیر انتخاب شد.

ورود همام تبریزی به عرصه ادبیات و شعر

محتوای اشعار عربی و بخشی از اشعار فارسی همام تبریزی در وصف عالمان و بزرگان ایلخانی بود و مثنوی و رباعی آن را در دیوانی حاوی اشعار فارسی و عربی از قطعه، غزل، قصیده جمع آوری کرد. همچنین او توانسته حدود ۲ هزار بیت از مرثیه ها ، غزل ها و اخوانیات دیگری را در دیوان خود جمع آوری کند. درواقع اشعار چاپ شده در این دیوان، بیش از ۳ هزار و ۹۴۴ بیت میباشد که ۱۶۵ بیت این دیوان به زبان عربی است درحالیکه سه هزار و ۷۷۹ بیتش به زبان فارسی است.

از محتوای بخش اول اشعار عربی می توان به قصاید، قطعات و مفردات در توحید، مدح و موضوعات مختلف دیگر اشاره کرد درحالیکه محتوای بخش دوم اشعار پارسی همام تبریزی شامل توحید، نعت، مدایح و مواعظ میباشد به این شرح که دارای یک قصیده و یک قطعه در نعت حضرت پیامبر، پنج غزل و قطعه در توحید، قصاید و قطعاتی در مدح سلطان احمد تگودار، خواجه رشیدالدین فضل الله، شیخ ابراهیم بن سعدالدین حمویه، سلطان محمود غازان، خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان، سلطان محمد اللجایتو و سه قصیده در موعظه است.

بعد از این که همام تبریزی فوت کرد؛ خواجه رشیدالدّین فضل الله، دستور داد تا دیوان همام تبریزی را از اشعار پراکنده اش در دست دوستان و اطرافیانش، جمع آوری کنند و مقدمه ای برای این دیوان به فرمان آن وزیر نوشته شد. علاوه‌براین از دیگر آثار به جای مانده از همام تبریزی می توان به دیوان ۲ مثنوی او اشاره کرد؛ به این صورت که یکی از آن ها در تحقیق و تهذیب شامل بیش از ۵۰۰ بیت منتخب، محکم و استوار بر وزن حدیقه سنایی بود ولی مثنوی دیگر او به بحر هزج مسدس مقصور و محذوف به نام صحبت نامه با بیش از ۳۰۰ بیت در بیان عشق، ذکر احوال عاشق و معشوق، و فراق و وصال می پرداخت.

ویژگی شعرهای همام تبریزی

او بدین دلیل از بزرگان زمان شناخته میشد که در شعر و انشای فارسی و عربی، محاوره و حسن خط، فنون ادب را رعایت میکرد. همچنین وی بر علوم دینی به خصوص تفسیر، روایت، احادیث، فقه و ... بگونه ای مسلط بود که از تلمیحات و اشاره های گوناگونی در آثارش به ویژه دیوانش استفاده شده بود. همچنین نفوذ فکرهای عرفانی در اشعار همام تبریزی نمایان بود و حتی اشاره های صریح اهل سلوک در غزل های او بکار رفته است.

با این که حجم دیوان همام تبریزی، کم است ولی از فنون و صنایع بیانی در آن استفاده شده که ذوق، اندیشه و روح لطیف شاعر را نشان می دهد. از نکات قابل توجه در زیباشناسی شعر همام تبریزی می توان به سادگی و صراحت بیان اشاره کرد. تشبیهات این شاعر از سادگی و دلپذیری خاصی برخوردار است. خواننده با کنایه های همام تبریزی، سردرگم نمی شود. همام تبریزی از استعاره های معمول و مانوس در استعاره های خود استفاده کرده است. همچنین این شاعر توانست چندین مصداق را با تمسک به تخیل هنری و چنگ زنی به دامن پرنقش خیال، با یک نشانه به منظر ظهور رساند.

آرامگاه همام تبریزی در مقبرة الشعرای تبریز 

همام تبریزی و معاصرانش

همام تبریزی از شاعرانی محسوب میشد که غزل های او در میان معاصران سعدی، تحت‌تأثیر شیوایی قرار می گرفت و به همین علت مانند سیف فرغانی که معاصر وی بود، بعضی از غزل هایش را می سرود اما این کار، مانع از ابتکارات او در اشعارش نشد. بنابراین همام تبریزی با بهره مندی از محضر بزرگان علم و ادب روزگارش به جمع علما و عارفان زمانه اش وارد شد؛ به همین خاطر او در علم و عرفان نسبت به شاعری سبقت گرفت. او از ارزش و اهمیت بسیاری در بین شاعران معاصرش برخوردار بود؛ بگونه ای که عبید زاکانی دو مرتبه از نام او در عشاق نامه اش استفاده کرده است و به نقل دو غزل از او پرداخته است.

درگذشت همام تبریزی

همام تبریزی، فوت شده ی سال ۷۱۴ هجری قمری در تبریز میباشد و اینک آرامگاه او در مقبرة الشعرای تبریز قرار دارد.

آثار همام تبریزی

> دیوان

> همام تبریزی دارای یک مثنوی با موضوع تحقیق و تهذیب میباشد که بر وزن حدیقه سنایی است. از خصوصیت های ابیات این مثنوی که به پانصد بیت می رسد؛ می توان به محکم و منتخب و استوار بودن آن اشاره کرد.

> مثنوی صحبت نامه

مثنوی صحبت نامه از دیگر آثار همام تبریزی به شمار می رود.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش