زندگینامه محتشم کاشانی یکی مهمترین شاعران مرثیه سرای شیعه

محتشم کاشانی شاعر مشهور ایرانی میباشد

چکیده ای از زندگینامه محتشم کاشانی

نام:کمال الدین علی محتشم کاشانی

زاده:۹۰۵ هجری قمری

زادگاه:کاشان

ملیت:ایرانی

پیشه:قرن دهم هجری قمری

لقب:شمس الشعرا

بیوگرافی محتشم کاشانی

خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم دارای فرزندی به نام کمال الدین علی محتشم کاشانی بود که در سال  ۹۰۵  ه‍ ق. در کاشان به دنیا آمد. او در اوایل دوره ی صفوی و شاه طهماسب صفوی بعنوان شاعر، شعر می سرود. لقب این شاعر ایرانی، شمس الشعرای کاشانی بود. وی علوم دینی و ادبی را در دوره نوجوانی اش مطالعه کرد و انواع اشعار شعرای ایرانی را مورد بررسی قرار داد. محتوای بیشتر اشعار او در وصف رنج و درد امامان شیعه بود و جنبه ی اشعار او برای پادشاهان صفوی، بیشتر ایدئولوژیک بود. محتشم در دوران حیاتش، سفرهای زیادی نداشته چون به پا درد مزمن، گرفتار بوده است ولی درکل او، صرفا به اصفهان، عتبات عالیات و خراسان سفر کرده است. قصاید این شاعر در سفرهای مذکور، خواندنیست.

محتشم کاشانی توانست در دوره جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه پیدا کند

فعالیت های محتشم کاشانی

محتشم کاشانی در خانواده ای پرورش یافت که ثروتمند بودند و مانند پدرش در اغاز جوانی به شغل بزازی مشغول بود. از آن پس به بازرگانی روی آورد و درآخر شاعر شد. او از طریق صدقی استرآبادی توانست فوت و فن شاعری را آموزش ببیند، سپس به تربیت شاگردانی نظیر تقی الدین محمد حسینی صاحب« خلاصه الشعار»، وحشتی جوشقانی، صرفی ساوجی و حسرتی کاشانی پرداخت. او با شعرای هم عصرش در ارتباط بوده و با آنان مکاتبه میکرده است که یکی از آنها وحشی بافقی نام داشت. محتشم کاشانی در ابتدا بعنوان قصیده سرای مداح شناخته میشد و در مدح و تمجید پادشاهان و بزرگانی مانند شاه طهماسب می سرود ولی با گذشت زمان در واسطه تمایلات دینی و شور تشیع، مرثیه هایی را سرود و در این نوع شعر به شهرت رسید.

محتشم کاشانی کم کم در سبک اشعار مذهبی و مصائب امامان شیعه به یکی از بزرگترین شعرای ایران تبدیل شد و در سراسر ایران، اشعار او از شهرت خاصی پیدا کرد، بگونه ای که او بعنوان مشهورترین شاعر مرثیه گوی ایران شناخته میشد و توانست برای نخستین بار درسرودن اشعار مذهبی، سبک جدیدی را بوجود آورد. محتشم کاشانی در سوگ غم مرگ برادرش، نخستین اشعار مذهبی را سرود و بعد از آن درخصوص واقعه کربلا، عاشورای حسینی و مصیبت نامه های مختلف، مرثیه هایی را سرود.

ورود محتشم کاشانی به دربار شاه طهماسب

محتشم کاشانی وقتی که به سنین جوانی رسید، توانست به دربار شاه طهماسب صفوی برود و بخاطر سرودن قصیده و غزل های بسیار زیبا توسط شاه طهماسب تحسین شود. نام او بعد از گذشت چند وقت در میان گروه شعرای معروف زمان خود قرار گرفت.

زمینه های ادبی محتشم کاشانی

محتشم کاشانی بخاطر سرودن دوازده بند عاشورایی، شهرت ادبی پیدا کرد ولی چند ترکیب بند زیبا در یکی از نسخه های خطی دیوان او وجود دارد. این شاعر علاوه بر سرودن شعر، از توانایی خاصی در زمینه نثر برخوردار است که نمونه هایی از آنرا در دو رسالۀ نقل عشاق و جلالیه میتوان دید. محتوای رساله عشاق از نثر و نظم ترکیب شده است. او ماده تاریخ را هم با مهارت خوبی می سرود که نمونه هایش در دیوان اشعارش وجود دارد. از دیوان محتشم کاشانی میتوان به قصیده ها، غزل ها، مرثیه ها ، مدایح، رباعیات و مثنویات اشاره کرد که قسمت قصاید این شاعر با نام جامع اللطایف شناخته میشود ولی قسمت غزلیاتش به نام نقل عشاق می باشد.

شهرت ادبی محتشم کاشانی به دلیل دوازده بند عاشورایی است که او سروده

دوازده بند محتشم کاشانی

در چهار قرن اخیر، دوازده بند محتشم در زبان فارسی بعنوان یکی از پر استقبال ترین اثر منظوم عاشورایی شناخته شده است. بسیاری از شاعران با ترکیب بندهایشان به استقبال از دوازده بند رفته اند ولی در این بین تنها کسی که با اقبال بی چون و چرای مردم کوچه و بازار روبرو بوده و شعرش بر کتیبه های پارچه ای حسینیه ها نوشته شده ، همان شعر محتشم است. آوازۀ دوازده بند او، علاقمندان زیادی در کشورهایی نظیر پاکستان، هندوستان، افغانستان و تاجیکستان دارد و حتی عرب زبانان آشنا به ادبیات فارسی هم به ترکیب بند عاشورایی محتشم به دیدۀ احترام می نگرند.

طبق اظهارات اسکندر بیک منشی، وقتی قصیده ای از محتشم کاشانی در مدح پری خان خانم( دختر شاه طهماسب) سروده شد و به شاه طهماسب، نسبت به آن مطلع شد؛ به تحسین و تشویق او برای سرودن اشعاری در مدایح و مراثی اهل بیت عصمت پرداخت . محتشم کاشانی پس از این تشویق، در ابتدا بخاطر استقبال از هفت بند ملا حسن کاشی، اقدام به سرودن ترکیب بندی در مدح حضرت علی ( ع) کرد  و سپس شبی به خدمت امام علی ( ع) در عالم رؤیا رسید و درخواست امام از او این بود که مرثیه ای در مصیبت حسین( ع) با این مطلع:« باز این چه شورش است که در خلق عالم است» بسراید.

محتشم کاشانی پس از رسیدن به مصرع« هست از ملال گر چه بری ذات ذوالجلال» در ادامه درماند تا اینکه صاحب الزّمان( عج) را شبی در عالم خواب دید که این امام فرمودند:« او در دل است و هیچ دلی نیست بی ملال» و بدین ترتیب شعر را کامل کرد.

سبک شعری محتشم کاشانی

با توجه به زمانۀ محتشم کاشانی که مصادف با آغاز رواج سبک اصفهانی معروف به سبک هندی بوده، اما هیچ اثری از این سبک شعری در آثار محتشم کاشانی وجود ندارد. او غزلیاتی در سبک وقوع در دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق خود دارد و از سبک های بابافغانی شیرازی، عبد الرحمن جامی و وحشی بافقی در سایر غزلیات خود استفاده کرد که ارتباطی تام و تمام با سبک عراقی پیدا می کند ولی از سبک خراسانی همانند قدما در قصیده هایش استفاده کرده است. یکی از نمونه های بارز سبک عراقی در زبان فارسی، ترکیب بند عاشورایی محتشم کاشانی می باشد.

شاگردان و اساتید محتشم کاشانی

استاد فن شعر محشتم کاشانی به نام مولانا صدقی استر آبادی بود. او در روابط دوستانه با افرادی همچون وحشی بافقی، حیرتی تونی، ضمیری اصفهانی و حالی گیلانی بود و با آنها مشاعره و مکاتبه می کرد. میر تقی الدین محمد حسینی کاشانی یکی از شاگردان این شاعر محسوب میشد که تذکرۀ خلاصه الأشعار، متعلق به اوست. همچنین از دیگر شاگردان او میتوان به مظفرالدین حسرتی، ظهوری ترشیزی و نوعی خبوشانی اشاره کرد.

نظر مشاهیر مختلف در مورد محتشم کاشانی

جابر انصاری درباره ی محتشم کاشانی این چنین بیان کرد: از محتشم کاشانی باید بعنوان پدر مرثیه سرایی عاشورایی یاد کرد. او بهترین منظومه نمایشی خود را به یادگار گذاشته و فرهنگ عاشورا را در میان مردم و مداحان اهل بیت از طریق زبان شعر ترویج داده است.

مقبره محتشم کاشانی در خیابان محتشم و کوچه باغبان شهر کاشان می‌باشد

اظهارات عناصری درباره ی محتشم کاشانی به این شرح است: محتشم کاشانی در زمینه ی ادبیات بگونه ای شهرت پیدا کرده که شاعران مشهوری در تلاشند تا از سبک او پیروی کنند ولی هنوز شاعری در ادبیات ایران مانند محتشم کاشانی در زمینه ی مرثیه سرایی پیدا نشده است.

عقیده عباس مشفق کاشانی درمورد محتشم کاشانی اینست که برخی از پادشاهان صفوی بخاطر محبت، استواری و اعتقاد محتشم کاشانی به اهل بیت، به اشعار مذهبی علاقه پیدا کردند که یکی از این پادشاهان، شاه طهماسب بوده است. یکی از مواردی که توجه بسیاری از شاعران اهل تشیع و به خصوص فارسی زبانان را به خود جلب کرد، ترکیب بند مشهور و مرثیه سرای ایرانی محتشم کاشانی برای امام حسین و شهدای کربلا است.

آثار محتشم کاشانی

آثار محتشم کاشانی طبق گفته ی تقی الدین کاشی شامل سه دیوان محتشم بود که هفت هزار بیت دارد و به نامهای جلالیه، شبابیه و صبائیه شناخته میشود و همچنین شامل دیوان های قصیده های ائمه و قصیده و مدایح پادشاهان با مجموع هشت هزار بیت و رساله معمیات می باشد. کلیات محتشم کاشانی برگرفته از هفت دیوان به نام های صبائیه، نقل عشاق، جلالیه، شیبیه، شبابیه، ضروریات و معمیات می باشد که تنظیم آن برعهده ی تقی الدین کاشی بوده است.

آرامگاه محتشم کاشانی

در سال ۹۹۶ هجری قمری محتشم کاشانی در کاشان فوت کرد، به همین منظور آرامگاهی را برای این شاعر در کاشان ساختند. برگزاری جایزه ادبی محتشم کاشانی بعنوان یکی از اقدامات با ارزش مسولان فرهنگی کاشان برای معرفی این شاعر است. در خیابان محتشم و کوچه باغبان شهر کاشان، مقبره محتشم کاشانی قرار گرفته است که دارای مساحتی بالغ بر ۸۰ متر می باشد و در وسط بقعه، سنگ مرمرین مزار محتشم قرار گرفته است. بر روی این بقعه یک گنبد فیروزه ای شکل و کاشیکاری شده قرار دارد که ۱۴۴ متر ارتفاع دارد و اطراف دیوار بقعه، آجری و مقرنس کاشیکاری شده و بر بروی آن ابیات این شاعر نوشته شده است.

محتشم کاشانی در سال ۹۹۶ هجری قمری در کاشان از دنیا رفت

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش