زندگینامه امیرمعز نیشابوری؛ شاعر دربارسلجوقی

امیرمعز نیشابوری

یکی از شاعران خوش نام و خوش سخن ایرانی امیرمعزی نیشابوری است که در قرن ششم زندگی می کرد. وی منتهای جلال زندگی می‌کرد و یکی از متمول‌ترین مردم روزگار بود. در ادامه این مطلب سرپوش به زندگینامه این شاعر اشاره شده است.

چکیده ای از زندگینامه امیر معز نیشابوری:

نام کامل: امیر ابوعبدالله محمد پسر عبدالملک مُعِزّی نیشابوری

تاریخ تولد: ۴۳۹ هجری قمری

محل تولد: نیشابور، ایران

حرفه: شاعر

لقب: امیر معزی، امیر الشعرا

تخلص: معزی

درگذشت: ۵۲۸ تا ۵۲۰ هجری قمری

زندگینامه امیرمعز نیشابوری

زندگینامه امیرمعز نیشابوری:

امیر ابوعبدالله محمد پسر عبدالملک مُعِزّی نیشابوری در تاریخ ۴۳۹ هجری قمری در نیشابور به دنیا آمد. تخلص این شاعر معزی بوده است که در قرن ششم به عنوان فردی معروف شناخته می شد. وی فرزند عبدالملک برهانی و ملقب به امیرالشعراء می باشد که برای مدت های طولانی مداح پادشاهان بزرگ سلجوقی؛ ملکشاه و سنجر بوده است. پدر معزی در ابتدای سلطنت ملکشاه در قزوین از دنیا رفت و پسر خود را به ملکشاه سپرد. وی در منتهای جلال زندگی می‌کرد و یکی از متمول‌ ترین مردم روزگار بود.

همانطور که او در این زمینه قرین عنصری دانسته اند، توانست در زمان سلطنت سنجر به مقام عالی برسد و منصب امیرالامراء و ملک الشعراء را دریافت کرد، تخلص وی به معزی به دنبال اختصاص وی به معزالدین ملکشاه بن آلب ارسلان می باشد.

خصوصیات شعری معزی:

معزی از جمله شاعران معروف ایرانی است که ارباب تذکره و برخی دیگر از شعرا او را ستایش کرده اند به طوری که وی را از بزرگان سخن و امراء کلام می دانند، البته باید اشاره کرد حقیقت به اندازه شهرتی که به دست آورده است نیست به طوری که مقام ادبی چندانی نداشته است.

معزی از جمله شاعران ظریف طبع و متوسط ادبیان بوده است، اما طبع و فکری پخته ندارد، بیشتر حالت مقلد داشته تا متکبر. در قصیده هایش از عنصری و در غزل از فرخی تقلید می کند، البته چندان توفیقی پیدا نکرده است. تصاویر که در شعرهای معزی هستند زنده، پویا و متکبرانه نیستند. او بر اساس تصاویر شعری که گذشتگان دارند، به جای تجربه‌ی شخصی و مستقیم پدیده‌ها، به اقتباس و تلفیق تصاویر از دیوان‌های شعری گذشتگان می‌پردازد.

اغراق در مدح توسط معزی:

این شاعر یکی از نمونه های افراد موظف به مدح و ستایشگری بوده است. دیوانی که این شاعر دارد در خصوص مدایح، اغراق در اوج می باشد، در بسیاری موارد حتی ترک ادب شرعی کرده و ممدوحان ترک‌نژاد خود را با پیامبر اسلام برابر دانسته است.

شعرهای امیرمعز نیشابوری

سبک امیرمعز نیشابوری:

ماهیت شعرهای معزی سادگی بیان آن می باشد. او معانی بسیاری را در الفاظ ساده و بدون تکلف ادا می کند، تلاشی که این شاعر در سرودن غزل های نغز به کار بسته است قطعا وسیله خوبی برای پیشرفت فن غزلسرایی شده است. معزی در ترکیب الفاظ بیشتر از شاعران در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری تحت تاثیر لهجه عمومی عصر خود می باشد. دیوان امیرمعزی که به وسیله عباس اقبال آشتیانی مرتب و چاپ شده، ۱۸۶۲۳ بیت شعر دارد.

امیرمعز نیشابوری؛ شاعر دربار:

معزی از جمله شاعران دربار بود که شعر را نه بر اساس عقیده بلکه براساس وقت خود می گفته، به طوری که برای تحصیل معاش و بقاء جاه از همه افراد ستایش به عمل می آورده است. از جمله شعرایی که همزمان به معزی زندگی می کردند می توان به مسعود سعد سلمان، سنایی غزنوی، سوزنی سمرقندی، انوری ابیوردی و... اشاره کرد.

خاصیت عمده شعرهای معزی مربوط به سادگی آنها است. این شاعر معانی بسیاری در الفاظ ساده و بدون تکلف ادامه می کرده، قوت طبع او در آوردن عبارات سهل و بدون تعقید و ابهام از قدیم مورد توجه ناقدان سخن بوده است.

باوجودی که در تغزل‌ها و غزل‌های طراوت تغزل‌های فرخی دیده نمی شود، ولی تلاشی که او در سرودن غزل‌های نغز به کار برده مسلماً وسیلۀ مؤثری در پیشرفت فنّ غزل‌سرایی شده است. در این میان تنها به مدح و غزل باز برخورد نمی کنیم بلکه در برخی موارد می توان نشانه های وعظ و‌ اندرز و توحید و حکمت اثری را هم مشاهده کرد.

آثار امیرمعز نیشابوری:

تنها اثری که از این شاعر وجود دارد دیوان شعری وی است که شامل ۱۸۶۲۳ بیت در قالب قصیده می باشد. این دیوان یک مرتبه توسط مرحوم استاد عباس اقبال آشتیانی تصحیح شد و سپس به چاپ رسید اما به دنبال اشتباهات بسیاری که در نوبت چاپ بر کتاب وارد شد؛ برای مرتبه دوم محمدرضا قنبری وظیفه تصحیح آن را برعهده گرفت.

معزی از جمله شاعران دربار سلجوقی بود که شغل و حرفۀ وی را شاعری می دانند، همین موضوع سبب شده که ناچارا به سرودن شعر در مناسبت ها و ستایش شاه ها بپردازد. در صورتی که از این دیدگاه به شعرهای معزی نگاه کنیم وی در حرفه ی خود بسیار موفق بوده است. چنان‌ که لازمۀ شاعر درباری، غلو و اغراق و سخن به مقتضای حال شاه گفتن است و در این‌باره معزی کاملاً موفق است.

اختلاف در مورد معزی:

درباره معزی در میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد، برخی از بزرگان ادبیات از جمله استاد جلال الدین همایی وی را جمع‌کننده بین طراوت و زیبایی کلام بامتانت و استحکام سخن معرفی می کند، یا علامه محمد قزوینی اعتقاد دارد که شعر او «از شهد و شکر گرو می‌برد و قند طبرزد را به هیچ نشمارد».

در این میان برخی از بزرگان مانند زرین‌کوب دکتر حمیدی شیرازی و استاد شفیعی کدکنی این شاعر را مداح دانسته اند که از قدرت خلاقانه شعری نصیبی نداشته است. به دور از تمام این قضاوت ها تاثیری که معزی در شعرهای بعد از خود باقی گذاشت می تواند در زمینه تحول غزل بررسی شود. این شاعر از بنیان‌گذاران غزل در ادب فارسی است شیوه‌ای که در سخن سعدی و حافظ به کمال می‌رسد.

آثار امیرمعز نیشابوری

غزل‌ سرای شهیر:

معزی در دوران خود به غزل سرایی شهرت داشته است، به طوری که عوفی در تذکرة لباب‌الالباب در مقام ارائه نمونۀ شعر معزی، پانزده غزل از وی را نقل می‌کند و تنها به ذکر و قصیده از او اکتفا می‌کند.

در نهایت باید اشاره شود معزی شاعری بود که در قالب قصیده طبع آزمایی می کرده است. غالب شعرهای وی مدح و ستایش بوده و در برخی موارد آموزه‌های اخلاقی و حکمی هم در آن به چشم می خورد. زبان شعری وی ساده، روان و به دور از پیچیدگی یا تقعید بوده است. تصاویر شعری وی زنده، پویا و مبتکرانه نیست و اغلب تلفیق و اقتباس تصاویر شعری گذشتگان است.