زندگینامه ابوالعباس نیریزی ستاره شناس و اخترشناس ایرانی

ابوالعباس نیریزی ریاضی‌دان و اخترشناس ایرانی بوده است

چکیده ای از بیوگرافی ابوالعباس نیریزی

نام:ابوالعباس فضل بن حاتم نیریزی

زاده:نیمه اول سده سوم هجری قمری

زادگاه:نیریز، شهری کوچک در جنوب شیراز فعلی

پیشه:ریاضی دان و اخترشناس ایرانی

ملیت:ایرانی

وفات:۳۱۰ هجری

بیوگرافی ابوالعباس نیریزی

از تاریخ تولد ابوالعباس نیریزی، اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی براساس شرح احوال و تاریخ وفاتش می توان فهمید که زاده ی نیمه اول سده سوم هجری قمری بوده است. محل ولادت این ستاره شناس در نی ریزی بوده است. بنظر میرسد که او در زادگاه خود، صرفا تحصیلات مقدماتی را اموزش دیده است.

فعالیت های ابوالعباس نیریزی

ابوالعباس نیریزی از نگرش سامانهٔ جهان زمین مرکز بطلمیوس در ستاره شناسی، پیروی کرد. وی پژوهش هایی دربارهٔ هندسهٔ اقلیدسی و مثلثات در زمینهٔ ریاضیات انجام داد و به عنوان نخستین کسی شناخته میشد که علاوه بر به کارگیری کتانژانت، توانست در رنگین کمان، خط سیاه را کشف کند؛ این ستاره شناس، موفق به نوشتن کتاب هواشناسی و ابزار آن برای نخستین بار شد. لبچوفسکی از کارهای ابوالعباس نیریزی تقلید میکرد. از دیگر افتخارات ابوالعباس نیریزی اینست که توانست برای قضیه فیثاغورس، اثباتی را بنویسد.

ابوالعباس نیریزی در سال ۸۹۱ میلادی، هم زمان با خلافت متوکل، برعلیه خلیفه در شورشهایی شرکت کرد . پس از این که متوکل در اثر شورشهای مردمی سقوط کرد و پس از این که معتمد، دوران خلافت را گذراند؛ معتضد بر مسند خلافت نشست. از کارهایی که معتضد در دوران خلافتش در اولویت قرار داد؛ می توان به اصلاحات در مدیریت کشور و مسایل مالی اشاره کرد. نیریزی فعالیتهای گسترده ای را در راستای کارهای خلیفه، در دوران خلافت ده ساله او انجام داد و کمک کار خلیفه بود. ابوالعباس نیریزی برخی از تالیفات نوشته ی شده ی خود را به نام خلیفه و وزرایش ثبت میکرد که از آن ها می توان به رساله ” فی احدااث الجبر ” و کتاب معرفته الات برای قاسم ابن عبیدالله بن موسی وزیر معتضد اشاره کرد .این اخترشناس در بغداد، فعالیتهای علمی و تحقیقی خود را انجام داد.

مستشرقان به لاتینی ابوالعباس نیریزی را آناریتیوس نامیده‌اند

فضل از نظر وقایع نگار قرن دهم میلادی به نام لبن ندیم، یک منجم و اخترشناس متبحر میباشد و برای اثبات این ادعای خود به کتاب مجسطی بطلمیوس اشاره می کند که دو کتاب درباره‌ی آن توسط فضل، تاليف شده است. همچنین وی درباره ی علم نجوم و رصد خانه، کتب دیگری را نوشته است. بیشتر تحقیقات فضل از دیدگاه ابن قبطی در زمینه هندسه بوده است. یک اخترشناس مصری به نام ابن نونس، از فضل به عنوان یک عالم و مبتکر علم هندسه یاد میکند. ابوریحان بیرونی از فضل به چندین موضع اشاره کرده و به آرا او در کتبی همچون ” قانون مسعودی ” و ” اثارالباقیه ” و ” رساله افراد واقال فی امر اطلا “استناد کرده است. حکیم عمر خیام به اشاره از فضل در رساله مودرات پرداخته است و دستاوردهای او را جمع آوری کرده است. ریاضیدان و نورشناس معروف ایرانی به نام کمال‌الدین فارسی به شرح کارهای فضل در کتاب ” تنقیح المناظر ” پرداخته است.

آثار ابوالعباس نیریزی در ریاضی و نجوم

مثل سایر دانشمندان ایرانی، آثار ابوالعباس نیریزی با گذشت زمان، مفقود یا دزدیده شده است. به قول این ندیم در علم نجوم و به خصوص در علم هیات از ابوالعباس نیریزی، سیزده كتاب برجای مانده که مهم ترین آن ها در زیر شرح داده شده است:

۱۔ کتاب شرح اصول اقلیدس:در قرون وسطا، شخصی به نام ژرادكرمونا کتاب شرح اصول اقلیدس را به لاتین ترجمه کرد و یک بار در لایپزیک در سال ۱۷۹۹ و همراه با کتاب اقلیدس در سال های ۱۸۸۳ و ۱۹۱۶ و توسط کورزه در لایپزیک برای بار دیگر در سال ۱۸۹۹ میلادی به چاپ رسید.

۲- کتاب سمت القبله:این کتاب را می توانید در کتاب خانه ی ملی پاریس به شماره ۲۴۵۷/ ۱۷ ببینید.

۳- کتاب ظاهر فلک:کتاب ظاهر فلک که توسط طوسی، مورد توجه قرار گرفت؛ بر کتاب اقلیدس نوشته شده است.

۴- کتاب احداث الجو:برای معتضد بالله، کتابی به نام احداث الجو به تاليف درآمده است.

۵- شرح المجسطی:بهترین تفسیر مجسطی از نظر نظامی عروضی، همین کتاب می باشد. ابوالعباس نیریزی در حل مسائل نجومی در این کتاب به استفاده از مثلثات کروی، توجه ویژه ای کرده است.

وفات ابوالعباس نیریزی

ابوالعباس نیریزی در سال ۳۱۰ هجری به رحمت ایزدی پیوست. از اختراعات این ریاضیدان در زمینه ی هندسه می توان به استفاده از خط مماس موسوم به ظل( معادل تانژانت) به صورت یکی از خطوط اصلی اشاره کرد ( ولی حبش در این باره بر او فضل تقدم داشت، نک نیمهٴ اول سدهٴ نهم).

ابوالعباس نیریزی اولین کسیست که کتانژانت را بکار برد

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش