کتاب را برمی‌دارم و به عادت همیشگی، نگاهی به شناسنامه کتاب می‌اندازم، روی تیراژ کتاب نگاهم قفل می‌شود، ۲۵۰ جلد! می‌دانستم که مشکلات و هزینه‌های چاپ کتاب، باعث‌شده تیراژ کتاب این همه سقوط کند، اما اینکه تیراژ کتاب‌ها به هزار نسخه هم نرسد، مشکل کوچکی نیست. یعنی ناشر دیگر شاید به اندازه مخاطبان کتابش هم فکر نکند و بیشتر به جیبش نگاه کند که چه تعداد می‌تواند از هر کتاب منتشر کند.
در این گزارش سعی کردیم به بحث تیراژ کتاب‌ها و پرتیراژ‌ترین کتاب‌ها در یک سال اخیر بپردازیم که خودش نتیجه جالبی را رقم‌زده است. همچنین به تیراژ کتاب‌های پرفروش هم نگاهی انداختیم که آن هم نتیجه جالبی داشته است.
چرا ناشران، تیراژ پایین برای کتاب‌شان می‌زنند؟
فکر کنید که یک زمانی تیراژ کتاب‌ها بالای ۲۵۰ هزار نسخه بود و الان با تیراژهای خیلی‌خیلی پایین‌تر مواجه هستیم. مثلا یک ناشر ممکن است از یک کتاب، فقط ۵۰ نسخه منتشر کند. عابدینی، مدیر انتشارات سفیر اردهال در‌این‌باره می‌گوید: «اوضاع نشر جوری شده است که کتاب در حدود ۵۰ و ۱۰۰ نسخه و در بعضی موارد حتی ۲۰ نسخه هم منتشر می‌شود. یکی از دلایلش این است که بسیاری از کتاب‌ها تخصصی هستند و تیراژ کتاب‌های تخصصی بیش از این مقدار نیست. به‌دلیل افزایش هزینه‌های تولید کتاب، ناشران براساس نیاز بازار و مشتری کتاب منتشر می‌کنند. شاید کتابی دو هزار نسخه هم فروش داشته باشد، اما کسی توان انتشار این میزان کتاب را ندارد. ناشران براساس آنچه بازار نیاز دارد کتاب منتشر می‌کنند. برای ناشر، انتشار کتاب به میزان کمتر از دو هزار جلد، سودمند‌تر از انتشار کتابی با تیراژ دو هزار جلد است. هزینه‌های نگهداری و اولیه چاپ کتاب را داریم، به‌جای اینکه ناشر ۲۰ میلیون تومان برای انتشار دو هزار جلد کتاب هزینه کند، ۱۰عنوان دیگر را با همین میزان هزینه منتشر می‌کند، این‌گونه هم به مولف بدهکار نخواهد بود و هم تعدادی کتاب در انبار نخواهد داشت.»
البته یک دیدگاه دیگری هم برای چاپ با تیراژ پایین وجود دارد. در این اوضاع آشفته کاغذ که قیمت‌ها روزبه‌روز بالاتر می‌رود، ناشران سعی می‌کنند کتاب را در تیراژهای پایین‌تر و چاپ‌های متعدد بفروشند، چون امکان تغییر قیمت برایشان وجود دارد. وقتی یک کتاب، در تیراژ پایین به‌چاپ برسد و همه نسخه‌های آن هم فروخته شود، بعد از تمام‌شدن چاپ اول، کتاب نایاب‌شده و افزایش تقاضا و توقف عرضه باعث می‌شود تا ناشر با استفاده از این فرصت بتواند در چاپ جدید، کتاب را گران‌تر به دست مخاطب برساند.
قیمتی که صعودی بالا می‌رود
نگاهی به تیراژ کتاب‌ها غم بر دل مخاطب همیشگی کتاب می‌نشاند، اما غم بزرگ‌تر شاید قیمتی باشد که روزبه‌روز بالاتر می‌رود و مخاطب را از خرید کتاب ناامید می‌کند، در خرداد ۹۷ میانگین قیمت هر کتاب ۲۰۰۳۰ تومان و در سال ۹۸، این قیمت به ۳۰۲۶۸ تومان می‌رسد که تقریبا ۵۱ درصد نسبت به سال گذشته گران‌تر شده است. روند افزایش قیمت کتاب همچنان ادامه دارد و دود همه اینها به چشم مخاطبان کتاب می‌رود.
آمار چه می‌گوید؟
طبق آماری که در کتاب «چهل سال نشر کتاب در ایران» آمده است؛ از سال ۱۳۸۵، شمارگان کتاب سیر نزولی پیدا کرده است. این آمار نشان می‌دهد در دهه اول انقلاب میانگین شمارگان کتاب حدود هفت هزار نسخه، دهه دوم حدود ۶ هزار و ۲۰۰ نسخه، دهه سوم چهار هزار و ۷۰۰ نسخه و دهه چهارم به دو هزار و ۵۰۰ نسخه رسیده است. اما نکته‌ای در این موضوع وجود دارد و آن اینکه تعداد عناوین در این ۴۰ سال بیشتر شده است.
در سال ۵۷، تعداد عناوین کتاب ۲۹۴ عنوان بوده است و این تعداد در سال ۹۶ به ۹۹۱۱۴ عنوان رسیده که خود این موضوع و تنوع هم در میانگین تیراژ کتاب‌ها تاثیرگذار بوده است. میانگین شمارگان در خردادماه ۹۷، ۱۲۱۱ بوده و این آمار در خرداد ۹۸ به ۱۰۷۵ رسیده که حدود ۱۱ درصد کاهش پیدا کرده است. میزان تیراژ یا همان شمارگان، روزبه‌روز در‌حال کم‌شدن است که این اتفاق، هم ناشی از گرانی موجود در بازار نشر و هم خود ناشران است که بنا‌به تصمیم‌شان سعی می‌کنند کتاب‌ها را در تیراژهای پایین منتشر کنند.
کتاب‌های پرتیراژ و کتاب‌های کمک‌آموزشی
با نگاهی به جدول کتاب‌های پرتیراژ یک سال اخیر، متوجه می‌شویم که کتاب‌های مذهبی و کتاب‌های کمک‌آموزشی در صدر کتاب‌های پرفروش هستند، البته جای تعجب هم ندارد، چون وقتی به آمار ۴۰ ساله نشر هم نگاه می‌کنیم در صدر چاپ بیشترین کتاب، کتاب‌های کمک‌آموزشی قرار دارند و نکته جالب‌توجه اینجاست که کتاب‌های پرتیراژ در این لیست مربوط به کتاب‌هایی است که ناشران کمک‌آموزشی برای کودکان دبستانی منتشر می‌کنند که نشان می‌دهد این ناشران از همان دوران کودکی برای بچه‌ها برنامه دارند و آنها را برای خرید کتاب‌های کنکور آماده می‌کنند.
کتاب‌های پرفروش بعدی کتاب‌های روانشناسی است که این هم خودش جریان مفصلی دارد که کتاب‌ها را با عوض‌کردن اسم آن و همان محتوای قبلی با تیراژهای بالا منتشر کرده و با توجه به تبلیغاتی که در فضای مجازی برای این موضوع می‌کنند، کتاب‌ها را به فروش می‌رسانند. یک نکته دیگر در کتاب‌های پرتیراژ، بحث کتاب‌های دینی است که با توجه به اعتقادات ما این مساله توجیه‌پذیر است، البته بعضی از ناشران این حوزه، مثل آستان قدس، کتاب را برای پخش در حرم امام رضا(ع) منتشر می‌کند و برای همین تیراژ کتاب‌ها بالاست.
تیراژ کتاب‌های پرفروش
با هر مناسبتی که تخفیف برای مخاطبان کتاب درنظر‌گرفته می‌شود، خیلی‌ها برای خرید کتاب می‌روند و بعد از تمام‌شدن این طرح‌ها هم، فروش کتاب‌ها اعلام می‌شود و به تناسب، پرفروش‌ها اعلام می‌شوند. کتاب‌هایی که در جدول بالا آمده است، پرفروش‌های یک سال اخیر نشر ایران است، اما تیراژهایی که برای آنها وجود دارد و در جدول آمده نهایتا به ۵۰۰۰ نسخه می رسد که البته این تعداد در جدول که به کتاب «من او»، «دالان بهشت» و «سمفونی مردگان» اختصاص دارد، مربوط به چند سال پیش است، اما کتاب‌های جدیدتر تیراژ کمتری دارند. کتاب‌های دیگری که این روزها زیاد اسم‌شان را می‌شنویم مثل «قهوه سرد آقای نویسنده» که همیشه جزء کتاب‌های پرفروش بوده، تیراژش ۲۲۰۰ است و این داستان برای همه کتاب‌های پرفروش با همین میزان تیراژ تکرار می‌شود.
- 9
- 6
