بررسی ریشه های اختلافات تاریخی هند و پاکستان

۱۵ فوریه ۲۰۱۹(۲۶ بهمن ۱۳۹۷) بود که یک اتوبوس حامل نیروی پلیس هند، در منطقه کشمیر هدف حمله تروریستی قرار گرفت و ۴۰ نیروی نظامی هندی، جان خود را از دست دادند. دولت هندوستان یک گروه تروریستی مستقر در کشمیرِ پاکستان را عامل این حمله اعلام کرد و خود را برای حمله به تروریست‌ها و سرکوب آن ها در خاک پاکستان، صاحب حق دانست. تنش میان هند و پاکستان، در پی حمله هوایی هند به مناطقی در کشمیرِ پاکستان، بالا گرفت.

کار به جایی رسید که بین نیروهای نظامی دو کشور، در منطقه مرزی، زد و خوردهای شدیدی اتفاق افتاد و دو همسایه را در آستانه جنگی تمام عیار قرار داد. البته، این نخستین بار نیست که هند و پاکستان رو در روی هم می‌ایستند و به یکدیگر چنگ و دندان نشان می‌دهند. از زمان استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷ و تجزیه شبه قاره هند، تنش میان دو کشور، همواره وجود داشته است. همین تنش مداوم بود که باعث شد دو کشور برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، تردیدی به خود راه ندهند و خیلی سریع در ردیف کشورهای صاحب بمب اتمی قرار بگیرند. در این بین، کشمیر، منطقه بسیار خوش آب و هوا در شمال شبه قاره، کانون و نقطه ثقل مناقشات دو کشور محسوب می‌شود؛ مناقشاتی که می‌تواند آینده‌ای تیره و تار را برای مردم این منطقه، رقم بزند.

منطقه ای ناآرام!

همان طور که اشاره شد، کشمیر، منطقه‌ای در شمال شبه قاره هند است؛ ناحیه‌ای خوش آب و هوا و برخوردار از تنوع گسترده قومی و دینی؛ منطقه‌ای که در آن، زبان فارسی بیش از هر نقطه شبه قاره رواج دارد و مردمان آن به دانستن این زبان و فهم اشعاری که با آن سروده شده است، افتخار و مباهات می‌کنند. با این حال، تنوع قومی و مذهبی در کشمیر، این منطقه را به ناحیه‌ای پرتنش و درگیری تبدیل کرده است؛ به طوری که طی ۲۰۰ سال گذشته، هیچ قدرتی نتوانست استیلای خود را بر کشمیر، تثبیت کند. انگلیسی‌ها در ۱۶ مارس ۱۸۴۶، طبق معاهده آمریستار، کشمیر را به مُلک شاهانه مهاراجه گلاب‌ سینگ تبدیل کردند و از همین زمان به بعد، اوج گرفتن مناقشات قومی و مذهبی در این منطقه، بهشت کشمیر را به جهنمی سوزان تبدیل کرد. انگلیسی‌ها برای جلوگیری از اقدامات مسلمانان علیه استعمارگران، حاکمی هندو مذهب را برای اداره منطقه برگزیدند. این حاکمیت تا زمان استقلال شبه قاره از استعمار بریتانیا ادامه داشت.

سرآغاز یک افتراق

مشکل زمانی ایجاد شد که طبق قطعنامه استقلال هندوستان در سال ۱۹۴۷ که بر اساس آن، شبه قاره را بر اساس مذهب مردمش، به چند قسمت تقسیم کردند، مقرر شد سرزمین‌های مسلمان نشین به پاکستان و اراضی هندونشین به هندوستان ملحق شود؛ اما حاکم هندو مذهب کشمیر، ترجیح داد که منطقه تحت حاکمیت خود را تابع هندوستان اعلام کند و این، سرآغاز درگیری‌های جدید و مناقشه دامنه‌دار در کشمیر بود. چند ماه بعد از استقلال پاکستان و هند، نخستین جنگ میان دو کشور بر سر منطقه کشمیر اتفاق افتاد. هند که به لحاظ توان نظامی بر پاکستان برتری داشت، توانست دو سوم خاک کشمیر را اشغال و آن را در سال ۱۹۵۴، با عنوان ایالت «جامو و کشمیر»، به خاک خود منضم کند. با این حال، جدال میان دو کشور بر سر این منطقه، هیچ‌گاه پایان پیدا نکرد. در سال ۱۹۶۵، یک بار دیگر شعله جنگ میان پاکستان و هند زبانه کشید، اما این بار نیز، نتیجه‌ای جز کشتار غیرنظامیان و تخریب زیرساخت‌های منطقه در پی نداشت.

تکاپوهای گروه‌های شبه نظامی

این وضعیت باعث شد که برخی گروه‌های قومی و مذهبی کشمیر، برای دستیابی به حقوق خود، به روش‌های قهرآمیز روی بیاورند و در این بین، گروه‌های تندرو و تکفیری نیز، محملی برای فعالیت گسترده‌تر بیابند. فعالیت جدایی طلبان کشمیری که علیه دولت هندوستان مبارزه می‌کردند و خواستار استقلال بودند، سبب‌ساز بروز جنگی دیگر شد. این درگیری‌های مداوم، پای چین را هم به ماجرای کشمیر باز کرد و چینی‌ها، مدعی مالکیت منطقه «اقصای چین» در شمال این منطقه شدند و آن را اشغال کردند؛ هر چند ادعای آن ها از سوی هند و پاکستان تأیید نشد و فقط بر تنش موجود در منطقه افزود.

ناآرامی‌های ۲۰۱۶

طی سال‌های اخیر، مناقشه کشمیر، باعث بروز درگیری‌ها و تنش‌های متعدد مرزی میان پاکستان و هند شده است. هند همواره ادعا می‌کند که دولت پاکستان، حامی گروه‌های جدایی طلب مسلمان در کشمیر است، اتهامی که پاکستانی‌ها قویاً آن را رد می‌کنند. با این حال، نباید از یاد برد که گروه‌های شبه نظامی فعال در کشمیر، سهم قابل توجهی در دامن زدن به درگیری‌ها دارند. در سال ۲۰۱۶، ترور رهبر یکی از گروه‌های شبه‌نظامی کشمیرِ هند، موجی از ناآرامی را در این منطقه به راه انداخت. ظاهراً وی توسط نیروهای امنیتی هند کشته شده بود و همین اقدام، خشم عمومی مردم مسلمان را برانگیخت. در این درگیری‌ها که تا ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۶ ادامه داشت، ۴۳ غیرنظامی کشته و بیش از ۳۱۰۰ نفر زخمی شدند. فاجعه اصلی آن‌جا شکل گرفت که در پی مناقشه سیاسی، تنور اختلافات قومی و مذهبی هم داغ شد و مخالفان به جان یکدیگر افتادند. تنها ۱۱۷ تن از مجروحان درگیری‌ها، با تفنگ ساچمه‌زنی بینایی خود را از دست داده بودند. در میان قربانیان، زن و کودک نیز وجود داشت. به نظر می‌رسد که پس از هفت دهه مناقشه مداوم در کشمیر و کشته شدن بیش از ۴۳ هزار نفر، طی درگیری‌ها، هنوز هم نتوان چشم انداز روشنی از آینده این منطقه راهبردی و تاریخی تصور کرد.

منابع:

کشمیر، یک منازعه حل نشده بین هند و پاکستان؛  کامل موکول؛ فصلنامه ژئوپلتیک؛ شماره ۴؛ زمستان ۱۳۸۹

بحران کشمیر؛ سیدسجاد رضوی؛ تهران؛ کیهان؛ ۱۳۶۷

کشمیر، بهشت زخم خورده؛ فریدون دولتشاهی؛ تهران؛ اطلاعات؛ ۱۳۷۲

جواد نوائیان رودسری