چرا پول نفت ایران به بانکهای اروپایی منتقل می‌شود؟

اگر در گذشته از روش‌های مختلفی برای دور زدن تحریم‌های بانکی و انتقال بخشی از پول حاصل از فروش نفت از کشورهایی مثل چین به ایران استفاده میشد، بعد از اجرایی شدن برجام و با انتقال منابع ارزی به بانک‌های اروپایی، استفاده از آن روش‌ها بسیار محدودتر شده و آزادی عمل ایران در این زمینه کاهش یافته است. در یادداشت قبل اشاره شد که با گذشت بیش از یک سال از اجرایی شدن برجام، گرچه رئیس کل بانک مرکزی و دیگر مسئولین دولتی معتقدند برجام در زمینه نقل و انتقال پول دستاوردهای زیادی داشته اما فعالین حوزه تجارت خارجی کشور معتقدند برجام نتوانسته است دستاورد چندانی در این زمینه داشته باشد و ابهاماتی در سیاست‌های ارزی بانک مرکزی در دوران پسابرجام مشهود است که نیاز به شفاف سازی بیشتر دارد.

در یادداشت قبلی به «ضرورت تغییر تفکر بانک مرکزی درخصوص وضعیت ایده‌آل روابط بانکی کشور» و «ضرورت پاسخگویی بانک مرکزی درخصوص پایین بودن استانداردهای بانک‌های داخلی» پرداخته شد. در این یادداشت به سومین مسئله مهم در سیاست‌های ارزی کشور پرداخته می شود:

۳- چرا باید پول حاصل از صادرات نفت را از کشورهایی که از ما نفت می خرند به کشورهای اروپایی منتقل کنیم؟

طبق گفته رئیس بانک مرکزی: «یکی دیگر از دستاوردهای برجام، انتقال ذخایر ارزی کشورمان از کشورهایی که به آنها نفت صادر می کردیم به بانکهای معتبر اروپایی است.»

تا پیش از اجرایی شدن برجام، بخش قابل توجهی از پول حاصل از نفت، در کشورهایی که از ایران نفت خریداری می‌کردند باقی می‌ماند و ایران تنها میتوانست در ازای آن از این کشورها کالا وارد نماید. گرچه در برخی موارد و با شرایط محدود نیز امکان دور زدن تحریم‌ها و انتقال پول بلوکه شده در کشورهایی مانند چین، به دیگر کشورها فراهم بود.

اما بعد از اجرایی شدن برجام انتظار میرفت پول حاصل از صادرات نفت ایران، بدون مشکل به داخل کشور منتقل گردد و یا دست کم امکان انتقال آن به هر کشور و یا بانکی برای ایران فراهم باشد. با اینحال طبق گفته رئیس کل بانک مرکزی تنها تفاوت حاصل شده بعد از اجرایی شدن برجام، انتقال پول ایران از کشورهای خریدار نفت به کشورهای اروپایی است که از آن به عنوان دستاورد برجام یاد شده است. حال سئوالی که مطرح است این است که آیا این اقدام یک دستاورد برای ایران است و یا برای کشورهای اروپایی؟

تا زمانی که ایران امکان انتقال منابع ارزی به داخل کشور و یا هر کشور و حساب دیگر را نداشته باشد، برای ایران تفاوتی نمیکند که این منابع در کشورهای خریدار نفت بلوکه باشد و یا در کشورهای اروپایی. از طرف دیگر عمده تجارت خارجی ایران با کشورهای غیر اروپایی انجام میشود و این کشورها کمتر از ۴ درصد در تجارت خارجی ایران نقش دارند. بنابراین انتقال منابع ارزی به بانک‌های اروپایی از این منظر نیز منفعت چندانی برای ایران ندارد.

همچنین انتقال منابع ارزی ایران به این بانک‌ها شرایط را برای تسلط بیشتر آمریکا و کشورهای اروپایی بر نحوه هزینه کرد منابع ارزی ایران فراهم میکند. در واقع اگر در گذشته از روش‌های مختلفی برای دور زدن تحریم‌های بانکی و انتقال بخشی از پول حاصل از فروش نفت از کشورهایی مثل چین به ایران استفاده میشد، بعد از اجرایی شدن برجام و با انتقال منابع ارزی به بانک‌های اروپایی، استفاده از آن روش‌ها بسیار محدودتر شده و آزادی عمل ایران کاهش یافته است.

اما انتقال منابع ارزی ایران به بانک‌های اروپایی از چند جهت برای این کشورها مفید است. اولا منابع خارجی زیادی جذب بانک‌های این کشورها می شود که موجب رونق مالی این بانک‌ها می گردد و دوما شرایط برای صادرات کالا از این کشورها به ایران بسیار تسهیل می شود که نتیجه آن افزایش واردات ایران در یک سال گذشته از کشورهای فرانسه، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی بوده است.

بنابراین در این زمینه نیز لازم است بانک مرکزی شفاف سازی نماید که علت انتقال منابع ارزی بلوکه شده ایران به بانک‌های اروپایی چه بوده و این اقدام دقیقا چه مزایایی در مقایسه با گذشته برای ایران دارد.

در یادداشت بعدی به دو ابهام دیگر موجود در سیاست‌های ارزی بانک مرکزی کشور پرداخته خواهد شد.