اگر قرار باشد درباره مترجمان آثار فلسفی به زبان فارسی صحبت کنیم، بدون تردید، استاد عزتا... فولادوند در ردیف بهترینِ آن ها قرار دارد. مترجمی توانا که در آستانه ۸۳ سالگی نیز، دست از کار نمیکشد و همچنان در تلاش برای ارائه بهترینها به علاقهمندان آثار فلسفی است. استاد در سال ۱۳۱۴، در شهر هنرپرور اصفهان به دنیا آمد؛ پس از طی تحصیلات مقدماتی، ابتدا به انگلیس، سپس به فرانسه و از آن جا به آمریکا رفت و در رشته فلسفه، از دانشگاه کلمبیا، مدرک دکترا گرفت.
او پس از بازگشت به ایران، در کنار مشاغلی که در شرکت نفت و وزارت دارایی عهدهدار بود، به ترجمه آثار فلسفی نیز میپرداخت. تسلط او بر مباحث فلسفه غرب از یک سو و از سوی دیگر، آشنایی و تسلط کم مانندش به زبان انگلیسی و فرانسوی و نیز، توانایی مثال زدنیاش در نگارش متون به زبان فارسی، باعث شد که کتابهای ترجمه شده توسط وی، در زمره بهترین آثار ترجمه شده دوران ما قرار بگیرد. استاد فولادوند، به دلیل ترجمه کتابهای «فلسفه کانت» و «آگاهی و جامعه»، دوبار برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است.
استاد معتقد است که مترجمان جوان، افزون بر دانستن کافی زبانهای مبدأ و مقصد، باید به موضوع کتابی که قصد ترجمه کردن آن را دارند نیز، مسلط باشند. او درباره ایرادهای ترجمههای جدید از آثار فلسفی، مسائلی در خور تأمل مطرح کرد. آنچه در پی میآید، بخش نخست گفتوگوی خراسان با این مترجم نامدار و پیش کسوت کشور است.
اهالی کتاب شما را با ترجمههای ارزنده و بینقصتان از متون سنگین و پیچیده فلسفی میشناسند. به عنوان استاد این فن، وضعیت ترجمه متون فلسفی را طی سالهای اخیر چطور ارزیابی میکنید؟ آیا در این زمینه پیشرفتی داشتهایم؟
در برخی زمینهها، بله. مترجمانی که سابقه تحصیلات فلسفی دارند و از حیث زباندانی، چه زبان مبدأ و چه زبان مقصد، کارآزموده و توانا هستند، کارهای خوبی را در این زمینه عرضه کردهاند. ولی اخیراً، شاهد حضور و فعالیت افرادی در این عرصه هستیم که نمیدانم از کجا به این نتیجه رسیدهاند که فلسفه و متون فلسفی، خواستار و هوادار بسیاری دارد. البته، من امیدوارم که چنین باشد؛ اما این افراد به بحث ترجمه متون فلسفی وارد میشوند و کتابهایی را برای برگردان انتخاب و برخی از آن ها را ضایع میکنند.
در سالهای اخیر و به ویژه امسال، در طرحهایی مانند «تابستانه کتاب»، شاهد توجه بیشتر به آثار تألیفی هستیم. وضعیت این دسته از آثار را در عرصه متون فلسفی، چگونه ارزیابی میکنید؟
حقیقت این است که من خیلی در زمینه آثار تألیفی، بررسی و دقت نکردهام و بنابراین، نمیتوانم پاسخ قطعی بدهم. اما مسلماً، استادانی که از قبل در این زمینه فعالیت داشتهاند، اگر باز هم در این عرصه فعال باشند، مایه خوشبختی و خوشحالی است.
به عنوان شخصیتی علمی که سالهاست به کار ترجمه مشغول هستید، چه رهنمودی برای مترجمان جوانی دارید که به تازگی پا در این عرصه گذاشتهاند؟
نصیحتی که من برای جوانترها دارم و همواره آن را تکرار کردهام، این است که باید برای داشتن یک ترجمه موفق، سه عامل مهم و اساسی را مد نظر قرار دهند و آن را همیشه مراعات کنند؛ دانستن و تسلط بر زبان مبدأ، دانستن و تسلط بر زبان مقصد و تسلط بر موضوعی که میخواهند کتاب مربوط به آن را ترجمه کنند.
منظورتان این است که مترجم باید پیش از آغاز ترجمه، درباره موضوع مورد بحث در کتاب، مطالعه و تحقیق کافی و مؤثر کرده باشد؟
دقیقاً همینطور است که میگویید. چون اگر چنین رویکردی نداشته باشد، مانند این است که کسی تصمیم بگیرد بدون اطلاع از دانش پزشکی، دست به طبابت بزند. این رفتار، مسلّماً نه خدمتی به علم پزشکی میکند و نه گره از کار کسانی که محتاج به این علم شدهاند، می گشاید.
هم اکنون چه آثاری را در دست ترجمه یا تألیف دارید و علاقهمندان به کارهای شما باید منتظر چه اتفاقاتی باشند؟
یکی از زمینههایی که قبلاً کم و بیش به آن پرداخته شده، اما به نظر من کافی و وافی نبوده است و جایی برای آرزو کردن باقی میگذارد، فلسفه تاریخ است که من، در حال نگارش یک کتاب مفصل در این زمینه هستم که گلچینی از دیدگاههای بزرگ ترین فیلسوفان مطرح در این عرصه است. اثر دیگری که در حال فراهم کردن و تهیه آن هستم، کتابی مشابه همین مجموعه فلسفه تاریخ، منتها در زمینه فلسفه هنر است.
این آثار چه موقع روانه بازار نشر میشود؟
هنوز آن ها را برای طی کردن مراحل چاپ، به ناشر تحویل ندادهام. اگر همتم را بیشتر کنم، به زودی این اتفاق خواهد افتاد.
جواد نوائیان رودسری
- 9
- 1
