صندوق ذخيره ارزی چیست؟ (+ تاریخچه)

صندوق ذخيره ارزی، پس از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی تاسیس گردید

صندوق ذخیره ارزی چیست؟

صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی به یک نهاد دولتی گفته میشود که نقش صندوق ثروت ملی ایران را دارد. صندوق ذخیره ارزی ، طبق ماده ۸۴ قانون برنامه پنجم توسعه بعد از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی ،  با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز،  میعانات گازی و فراورده های نفتی به ثروت های ماندگار، مولد و سرمایه های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل های آینده از منبع های نفت و گاز و فراورده های نفتی تاسیس گردید.

صندوق ذخیره ارزی ایران، جزء" صندوق های ثروت حاکمیتی" در ابعاد جهانی دسته بندی می شود. اکثر کشورهای جهان که منابع قابل توجه نفت گاز یا مواد معدنی دارند، برای ذخیره و سرمایه گذاری بخشی از فروش این منابع، صندوق های مشابهی ایجاد کرده اند. برخی از کشورها برای سرمایه گذاری اضافه درآمد دولت هایشان با این که منابع طبیعی خاصی هم ندارند، صندوق مشابهی ایجاد کرده اند. باتوجه به ماهیت این صندوق ها، که هدفشان سرمایه گذاری این منابع است از آغاز تأسیس، حجم آن ها براساس منابع ورودی مشخص می شود. قسمتی از این منابع سرمایه گذاری شده، بعنوان وام قرض داده شده اند تا با اصل پول و سودشان بازگردند و احیانا بخش دیگری از منابع هم به صورت نقد یا به صورت دارایی هایی که قابلیت نقد شدن سریع دارند نگهداری می شوند.

ذخایر ارزی اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمد‌های حاصل از فروش نفت خام و .... دارد

تاریخچه صندوق ذخیره ارزی

طرح ایجاد صندوق ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ در قالب ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به دنبال آن، در آبان همان سال، آئین نامه اجرایی آن از سوی هیئت وزیران به تصویب رسید. به موجب بند( ه) ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه کشور( مصوب ۱۷ فروردین ماه سال ۱۳۷۹ و ۱۹ مهرماه سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی)، به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی و بانک مرکزی ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی،  آئین نامه اجرایی این ماده حداکثر ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ تصویب این قانون، به تصویب هیئت وزیران رسید.

همینطور ماده ۶۰ اصلاحی قانون برنامه سوم توسعه، هیئتی متشکل از وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، رئیس کل بانک مرکزی و ۴ نماینده به انتخاب رئیس جمهوری ( حداقل ۲ نفر از بین وزیران) است که بعنوان هیئت امنای صندوق ذخیره ارزی ، جهت اتخاذ تصمیم در موارد تعیین شده در این آئین نامه و موارد دیگری و نظارت بر عملکرد صندوق تشکیل شد.

اهداف و قوانین صندوق ذخیره ارزی

از اهداف صندوق ذخیره ارزی می توان به ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر و کاهش تلاطم های ارزی اشاره کرد.  به عنوان مثال یکی از موارد قابل استفاده از صندوق ذخیره ارزی شامل سرمایه گذاری در میراث فرهنگی،  صنایع دستی و گردشگری می باشد. دولت طبق قوانین برنامه سوم و چهارم توسعه، در صورتی می تواند از این حساب برداشت کند که درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به ارقام پیش بینی شده کاهش پیدا کند. همینطور برداشت از ذخایر ارزی برای تأمین کسری ناشی از عواید غیرنفتی بودجه عمومی ممنوع است.

در قانون پنج ساله چهارم توسعه مقرر شده است تا ۵۰ درصد صندوق ذخیره ارزی ، از طریق شبکه بانکی داخلی و بانک های ایرانی خارج از کشور، به خاطر سرمایه گذاری و تأمین قسمتی از اعتبارات موردنیاز طرح های تولیدی و کارآفرینی بخش غیردولتی که توجیه فنی و اقتصادی آن ها به تائید وزارتخانه های تخصصی ذی ربط رسیده باشد، به صورت تسهیلات با تضمین کافی تخصیص یابد. در ایران،  فلسفه شکل گیری این حساب، بیشتر در راستای تعدیل فشارهای ناشی از نوسان قیمت نفت بر اقتصاد ملی بوده تا برای نسل های آينده کشور و حاکمیت این نگرش بر دیدگاه دولت مردان و برنامه ریزان کشور، حساب پس‌انداز ایجاد کند و به صورت مستقیم نحوهٔ عملکرد این حساب را تحت تأثیر قرار داده است.

صندوق ذخیره ارزی فارغ از سیستم بانکی اقدام به اعطای تسهیلات می نماید

صندوق ذخیره ارزی از چه افرادی تشکیل شده است؟

صندوق ذخیره ارزی از هیات امنا، هیأت عامل و هیأت نظارت ارکان بر ذخایر ارزی تشکیل یافته است.

۱. اعضای هیأت امنا طبق اساسنامه صندوق ذخیره ارزی ، عبارتند از:

>> رئیس جمهور

>> رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور( دبیر هیأت امنا)

>> وزیر امور اقتصادی و دارایی

>> وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی

>> وزیر نفت

>> رئیس اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران بعنوان عضو ناظر و بدون حق رأی

>> رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

>> رئیس اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران بعنوان عضو ناظر و بدون حق رأی

>> دو نماینده از کمیسیون های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات به انتخاب مجلس شورای اسلامی

>> دادستان کل کشور

۲. طبق مفاد اساسنامه و مصوبات هیأت امنا و با هدف اداره امور مربوط به صندوق ذخیره ارزی ، هیأت عامل، از ۵ نفر از افراد صاحب نظر و باتجربه در امور اقتصادی، حقوقی، مالی، بانکی و برنامه ریزی که مدرک کارشناسی ارشد دارند؛ توسط هیأت امنا انتخاب و با حکم رئیس جمهور منصوب می شوند.

یکی از مهم‌ترین موضوعات موجود در بدنه بودجه کشور، صندوق ذخیره ارزی و موجودی آن است

وظایف رییس سازمان صندوق ذخیره ارزی

وظایف رئیس سازمان صندوق ذخیره ارزی به شرح زیر است:

- پیشنهاد فعالیت های مورد قبول و دارای اولویت به هیأت امنا، در مورد پرداخت تسهیلات مرتبط با بخش ها و زیر قسمت های تولیدی و خدماتی که احتمال بازدهی بالا از آنها می رود.

- فرصت های سرمایه گذاری در بازار های پولی و مالی بین المللی و داخلی را پیشنهاد دهد.

- به هیأت امنا در مورد نظام نامه ها و شرایط و نحوه اعطای تسهیلات پیشنهاد دهد.

- انعقاد قرارداد مشاوره با یک متخصص معتبر بین المللی که در امور سرمایه گذاری ومهندسی مالی فعالیت می کند.

- عملکرد صندوق ذخیره ارزی را بهبود و ارتقا دهد.

ایران خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه

نخستین حفارى درخاورمیانه در سال ۱۲۸۰ شمسی به دنبال اعطاى امتیاز استخراج و بهره بردارى از نفت سراسر ایران به جز ٥ استان شمالى انجام شد و بدین گونه نام ایران بعنوان خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه، در تاریخ عملیات نفتى جهان ثبت و به این ترتیب در سال ١۲۹۱ نخستین محموله نفت خام ایران صادر شد. طى این دوران یکصد ساله، صنعت نفت از یک سو بعنوان یک پدیده فنى و صنعتى دریچه علم روز دنیا را به روى ایرانیان گشود و از سوى دیگر، در زمینه هاى سیاسى، اقتصادى و اجتماعى کشور، منشأ و محور رویدادهاى بسیارى شد.

صندوق ذخیره ارزی ایران یک نهاد حکومتی است که نقش صندوق ثروت ملی ایران را دارد

از زمانیکه صنعت نفت ایران در سال ۱۳۲۰  ملی شد، همواره درآمدهای نفتی بعنوان جز جدانشدنی بودجه کشور در معرض توجه بوده است ولی نوسانات قیمت نفت، به خصوص کاهش شدید درآمد ارزی دولت و محقق نشدن بودجه و کاهش قیمت نفت در سالهای ابتدایی دهه ۱۳۷۰ باعث شد تا صندوق ذخیره ارزی با هدف جذب درآمدهای افزایش یافته مقطعی و موقتی نفتی و جلوگیری از تأثیر نوسانات قیمت نفت بر بودجه دولت و اقتصاد ملی تأسیس شود.

 براساس آخرین بخش نامه ها و دستورالعملهای ناظر بر اعطای تسهیلات از صندوق ذخیره ارزی ، تسهیلات مذکور در سه بخش کلی شامل ۱) واردات:در قالب اعتبار اسنادی ، ۲) صادرات:در قالب اعتبار خریدار و اعتبار فروشنده، ۳) صدور ضمانت نامه ها اعطا میگردد.

گردآوری: بخش اقتصاد سرپوش