کیست تخمدان: علائم، تشخیص، عوارض، پیشگیری و درمان

دلایل مختلفی میتواند سبب پیدایش کیست تخمدان شود 

کیست تخمدان

بیماری کیست تخمدان از تشکیل یک یا چندین کیست غیرطبیعی در تخمدان سرچشمه می گیرد. کیست های تخمدان ساکهایی حاوی مایع هستند که داخل تخمدان یا روی آن رشد میکنند. انواع مختلفی از کیستهای تخمدان وجود دارد که شایعترین آن کیست های فولیکولی است که در یکی از فولیکولهای تولیدکننده تخمک ایجاد می شود. اندازه ی کیست های تخمدان میتواند به کوچکی نخود فرنگی و یا به بزرگی یک پرتقال باشد. کیست های ساده (فولیکولی) با رشد قسمتی از تخمدان و تجمع مایع درون آن مشخص میشوند، اندازه آنها معمولاً بالای ۳ سانتیمتر است و نباید با فولیکول تخمک که در زمان تخمک گذاری گاهی حتی به اندازه ۲۵ میلی متر میرسد، اشتباه شوند. این تخمک ها در سیکل های ماهیانه آزاد می شوند.همه زنان در دورانی از زندگی شان کیست تخمدان داشته اند.

اکثرا کیست تخمدان خودبه خود یا با مصرف قرص های جلوگیری از بارداری در خلال ۶ تا ۸ هفته از بین میرود و باعث بروز مشکلی نمی شوند البته گاه باعث درد شکمی میشوند. کیستهای مرکب با حضور تیغه یا سپتوم در داخل کیست در سونوگرافی مشخص میشوند که آنها را به حفره های گوناگون تقسیم می کند؛ به طوریکه کیست چند حفره ای به وجود می آید.

افرادی كه از قرصهای ضد حاملگی استفاده می كنند، كمتر دچار كیست تخمدان میشوند

علل به وجود آمدن کیست تخمدان

برخی مواقع، فولیکول ها در زمان تخمک گذاری پاره نمی شوند و تخمکی آزاد نمی کنند، در عوض مایعات بیشتری درونشان ذخیره شده و تبدیل به کیست فولیکولی (Follicular cyst) می شوند. در موارد دیگر، فولیکول تخمک را آزاد می کند ولی کیسه اش به جای حل شدن، مجدداً بسته شده و با خون و مایعات دیگر پر می شود. به این نوع کیست “جسم زرد” یا “کورپوس لوتئوم (Corpus luteum cyst) ” می گویند. کیست های بوجود آمده در هر کدام از این شرایط از نوع “کیست های فانکشنال (Functional ovarian cysts) ” می باشند که رایج ترین کیست تخمدان است.

علائم کیست تخمدان

اکثرا کیست تخمدان به صورت اتفاقی تشخیص داده میشود، به عنوان مثال پزشک در زمان معاینه معمولی، متوجه کیست تخمدان می شود. امکان دارد هیچ نشانه ای دال بر وجود این کیست نداشته باشید. با این حال امکان دارد یک یا چند مورد از نشانه های زیر وجود داشته باشد:

- دوره های قاعدگی نامنظم و درد مزمن در طول دوره

- سوزش سر دل

- درد در زمان نزدیکی جنسی

- مشکلات کنترل ادرار

- درد در نزدیکی شکم یا لگن

- حالت تهوع و استفراغ

- ناباروری

- درد لگن بعد از ورزش یا فعالیت شدید

پیش‌گیری بدون استفاده از دارو برای کیست تخمدان وجود ندارد

انواع کیست تخمدان

کیست تخمدان و بروز آن در زنان همیشه به صورت یکسان نیست. انواع مختلفی از کیست تخمدان وجود دارد. برخی از آن ها دارای علائم و دردهای شدید هستند و بعضی دیگر هیچگونه علائمی برای شخص ایجاد نمی کنند.

>> کیست ساده (کیست فیزیولوژی):

در کیست های فیزیولوژی تخمک هایی که باید ماهانه آزاد شود، آزاد نمی شوند و به اندازه ۴ تا ۵ سانتیمتر رشد می کنند. در کیست های ساده، کیسه پر از آب در تخمدان تشکیل می شود، اکثراً این کیست تخمدان درد جسمانی ندارد و تنها با عقب افتادن دوره پریود معلوم می شود.

>> کیست فولیکولار:

کیست های فولیکولار از رشد یک فولیکول ایجاد می شود. فولیکول یک کیسه پر از مایع طبیعی است که دارای یک تخمک است. بطور معمول، زمانی که یک تخمک رسیده است و مایل به خارج شدن از فولیکول است، فولیکول باز شده و تخمک را آزاد می کند. در صورتیکه به هر علتی فولیکول باز نشود، کیست فولیکولار برای شخص ایجاد می شود. این نوع کیست تخمدان، معمولاً طی ۳ ماه (اکثراً به صورت خودبخودی) از بین می رود.

>> كیست پارااوارین:

کیست پاراتوبال (PTCs) یا پارااورین (Para ovarian cys) کیسه ای کپسولی پر از مایع است. این نوع کیست تخمدان در خانم های نابارور و یا دارای حاملگی نابه جا (EP) شایعتر است. كیست پارااوارین معمولاً خیلی كوچك است و بطور اتفاقی در زمان عمل جراحی معلوم می شود؛ ولی به صورت نادر، ممكن است خیلی بزرگ شود. این كیست ها در هر سنی دیده می شوند؛ اما در دهه سوم و چهارم شایعتر بوده و ممكن است متعدد باشند.

علائم حاد كیست تخمدان شامل حس درد ناگهانی شكم، تهوع و استفراغ است

>> کیست های متعدد (پلی کیستیک): 

این نوع کیست تخمدان نسبتاً خوش خیم است ولی درمان آن در بیماران مختلف بر حسب وضعیت مریض مثل وزن و اینکه ازدواج کرده یا نه و یا بچه می خواهد یا نمی خواهد کاملاً متفاوت است و به بررسی ها و آزمایشهای دقیق تر و مراجعه های مختلف به پزشک نیاز دارد.

>> کیست تخمدان هموراژیک:

کیست تخمدان هموراژیک بر اثر خونریزی داخلی کیست اتفاق می افتد که علامت آن درد در ناحیه شکم است. این نوع درد عموما در یک طرف ظاهر می شود که در واقع همان طرف است که کیست وجود دارد.

>> کیست درموئید:

کیست های درموئید در تخمدان ها بر اثر بقایای مواد ژنتیک یا همان سلول های بنیادی به وجود می آید که منشأ آن به زمان جنینی برمی گردد. گاهی اوقات در داخل این نوع کیست تخمدان، مواد استخوانی مانند دندان، ناخن، غضروف و عصب یا چربی و همینطور مو یافت می شوند.

بیشتر خانم ها حداقل یک بار کیست تخمدان را تجربه می کنند

>> کیست غیر فیزیولوژی (کیست اندومکسیوما):

اگر پوشش داخلی رحم روی تخمدان قرار گیرد بهمراه رشد ماهانه آندومتر هر ماه این سلولهای پوشش رشد می کنند مثل حالت قاعدگی ولی راه به خارج ندارند. این نوع کیست تخمدان، کیستهایی را در تخمدان به وجود می آورند که آندومتریوزو آندومتریوما گویند که هر ماه در هنگام قاعدگی به علت دردی که ایجاد می نماید یادآور وجود آن میباشد.

چه كیست هایی به جراحی احتیاج دارند؟

در بیماری كه كیست تخمدان دارد، چنانچه علائم غیرعادی رخ دهد، ممكن است كار به جراحی بكشد، مثلا كیست پاره شود و یا دردهای شكمی و لگنی حاد و علائم خون ریزی داخل شكمی پیدا شود، اكثراً كار به جراحی می كشد.

* در بعضی موارد ممكن است کیست تخمدان دچار پیچ خوردگی شود و این پیچ خوردگی ادامه یافته منجر به تحریك پریتون و كیست دچار كم خونی شود. در این صورت هم اگر علائم با جابجایی و استراحت تغییر نكند و درد و استفراغ ادامه پیدا كند، باید جراحی شود.

* در حالتی كه کیست تخمدان، خیلی بزرگ شود و یا آنكه پس از چند دوره درمان طبی به درمان پاسخ ندهد (باید جراحی شود) معمولاً تخمدانها با كیست های متعدد به جراحی احتیاج ندارند ولی مریض باید با دقت تحت نظر باشد و ممكن است سالها به درمان طبی احتیاج داشته باشد كه بر حسب وضعیت سنی، شرایط كیست ها و وضعیت زناشویی و وزن بیمار، درمانها متفاوت خواهد بود.

آیا كیست تخمدان قابل پیشگیری هستند؟

پیش گیری بدون استفاده از دارو برای كیست تخمدان وجود ندارد صرفا تجربه نشان داده كه افرادی كه از قرصهای ضد بارداری استفاده می كنند، كمتر دچار كیست تخمدان می شوند و در حاملگی و شیردهی هم به علت مهار فعالیت تخمدان كیست های تخمدان كمتر مشاهده میشوند و اگر وجود داشته باشند در دوره بارداری و شیردهی خود بخود پس رفت پیدا می كنند.

معمولاً خانم هایی كه دیر ازدواج می كنند و دیر باردار میشوند، بیش تر در معرض کیست تخمدان قرار می گیرند، ولی كاملاً نمی توانیم بگوییم كه برای جلوگیری از كیست تخمدان، قرص ضد بارداری بخورند چون تمامی خانم ها كیست تخمدان پیدا نمی كنند بدین ترتیب توصیه می کنیم با مراجعه منظم سالانه به پزشك متخصص زنان مشاوره و معاینه شوند و هر زمان دردهای مبهم لگنی، لكه بینی و یا بی نظمی در قاعدگی پیدا كردند باید با متخصص زنان مشورت كنند و به موقع سونوگرافی انجام دهند تا در صورت كیست، نوع آن معلوم شود و درمان به روش درست صورت گیرد. چون اکثر این كیست ها در صورت تشخیص بموقع با درمان دارویی رفع خواهند شد (استفاده از هورمون ها) و به ندرت كار به جراحی می كشد.

پزشک می تواند در طول یک آزمایش لگن روتین کیست تخمدان را تشخیص دهد

آیا کیست تخمدان موجب سرطان می شود؟

اکثر کیست های تخمدان سرطان زا نیستند، ولی در برخی از سرطان های تخمدان نواحی کیستیک در درون تومور رشد پیدا می کنند. کیست تخمدان در برخی موارد در زمان بارداری ظاهر میشود و با سونوگرافی، زن های حامله تازه متوجه وجود آن می شوند. کیست های دوران بارداری بطور معمول احتیاج به جراحی و درمان جدی ندارند ولی چنانچه تومور کیستیک بدخیم تشخیص داده شود، پیگیری و درمان الزامی است. برخی از این کیست ها مربوط به چرخه قاعدگی هستند و پیش از شروع علائم دوران یائسگی تشکیل می شوند.

البته پس از زمان یائسگی هم احتمال ایجاد کیست های گوناگون هم چنان در زنان وجود دارد. اکثر کیست های تخمدان از طریق سونوگرافی تشخیص داده میشوند، ولی روش های دیگری هم مانند سی تی اسکن یا MRI امکان معاینه و تشخیص کیست تخمدان را فراهم می کند.

تشخیص کیست تخمدان

پزشک متخصص، کیست تخمدان را در معاینه لگن شناسایی میکند. امکان دارد در زمان معاینه متوجه ورم یکی از تخمدانها شود و سونوگرافی برای تائید یا رد وجود کیست انجام دهد. سونوگرافی (اولتراسوند) یک روش عکس برداری است که در آن از امواج فراصوت برای تصویر گرفتن از اندامهای داخلی استفاده میشود. در سونوگرافی ابعاد، محل و شکل کیست و همینطور ترکیب آن (جامد است یا با مایع پر شده) معلوم میشود.

دستگاههای عکس برداری برای تشخیص کیست تخمدان عبارتند از:

۱. سی تی اسکن:

یکی از راه های تشخیص کیست تخمدان، سی تی اسکن است. در سی تی اسکن عکسهای مقطع عرضی از داخل بدن گرفته میشود.

۲. ام آر آی:

در این تصاویر از میدان مغناطیسی استفاده میشود تا تصاویر عمقی از بافتها و اندامها ایجاد شود. ام آر آی نیز یکی دیگر از راه های تشخیص کیست تخمدان است.

۳. سونوگرافی:

یکی دیگر از دستگاههای عکس برداری برای تشخیص کیست تخمدان، سونوگرافی است. در سونوگرافی از امواج فراصوت استفاده میشود.

روش های درمان پزشکی کیست تخمدان

در صورتیکه به کیست تخمدان مبتلا شده باشید امکان دارد پزشک برای کاهش خطر افزایش کیست های جدید، قرص های ضد بارداری تجویز کند. درصورتی که کیست تخمدان بزرگ و در حال رشد باشد و یا به بازه زمانی دو الی سه دوره ی قاعدگی دوام داشته باشد پزشک امکان دارد جراحی پیشنهاد کند. دو نوع جراحی در این وضعیت مورد استفاده قرار می گیرد:

* لاپاراتومی:

این جراحی جدی تری است و معمولاً زمانی پیشنهاد می شود که پزشک مشکوک به کیست تخمدان بدخیم باشد. برش های بزرگتر در امتداد بالای خط موی ناحیه شرمگاهی ایجاد می شود. کیست از بدن خارج و برای بررسی بیشتر و نظر قطعی، به آزمایشگاه ارسال می گردد. مریض باید لااقل دو روز در بیمارستان بماند.

* لاپاراسکوپی:

اگر کیست تخمدان کوچک باشد و عکس برداری مسأله سرطان را رد کرده باشد، امکان دارد با لاپاراسکوپی کیست برداشته شود.

رژیم غذایی برای درمان کیست تخمدان

سبزیجات، میوه ها و حبوبات را به رژیم غذایی روزانه خود اضافه نمایید زیرا دارای فیبر متعددی می باشند در کاهش وزن هم بسیار مؤثر میباشند. از چربی های اشباع شده در رژیم غذایی کاملاً پرهیز نمایید زیرا باعث می شود شما دچار بیماری کیست تخمدان شوید. قند خون را در بدن با خوردن غذای کمتری کنترل نمایید. سعی کنید در خوردن مواد غذایی دقت نمایید تا قند خون بدنتان بالا برود.

ورزش گزینه بسیار مناسبی برای جلوگیری از بروز بیماری کیست تخمدان میباشند از غذاهای آماده در حد ممکن جلوگیری نمایید. ماهی را هفته ای ۲ تا ۳ بار به رژیم غذایی خود افزوده تا امگا۳ وارد بدنتان شود. در صورتیکه قند خون شما ثابت بماند بهتر است روزانه یک وعده از پروتئین در غذاهای خود استفاده نمایید. تا حد امکان از لبنیاتی که چربی اندکی دارند استفاده نمایید. به جای سرخ نمودن مواد غذایی آن ها را آبپز یا بخار پز کنید زیرا سرخ کردن غذاها باعث می شود چربی زیادی وارد بدن شده و باعث ایجاد کیست تخمدان می شود.

عوارض کیست تخمدان

پیچ خوردگی تخمدان یکی دیگر از موارد نادر عوارض کیست تخمدان است. زمانی این اتفاق می افتد که کیست بزرگ بوده و سبب پیچش یا تا خوردن تخمدان شود یا آنرا از جای اصلی خود براند. در اینصورت خون رسانی به تخمدان قطع میشود. درصورتی که این وضعیت سریعاً درمان نشود باعث صدمات ماندگار و یا مرگ بافت های تخمدان میشود. پارگی تخمدان اگر چه شایع نیست ولی تقریباً ۳ درصد از جراحی های اورژانسی اندام تناسلی را بخود اختصاص میدهد.

پارگی کیست تخمدان هم وضعیتی نادر است و منجر به درد شدید و خونریزی داخلی میشود. این عارضه خطر عفونت را بالا میبرد و در صورت عدم درمان می تواند مرگبار باشد.

كیست تخمدان از توده های كیسه مانندی كه دارای یك جدار است تشکیل میشود

گردآوری: بخش سلامت سرپوش