این روزها، خبر مهاجرت مهناز افشار، از خبرهای داغ سینمای ایران محسوب می‌شود. افشار که ابتدا گفته بود برای سفر به خارج از کشور می‌رود، حالا در کنار دو خواننده لس‌آنجلسی، داور یک برنامه کشف استعداد شده است. گرچه افشار، همچنان حجابش را حفظ کرده است (با قوانین خودش) و گرچه می‌گویند هنوز راه بازگشتش باز است، اما به نظر می‌رسد که او هم به جمع هنرمندانی پیوسته است که هر سرایی را به این سرا ترجیح می‌دهند.
افشار، اولین هنرمندی نیست که در طی چند سال اخیر، مهاجرت کرده است و فضای هنری آن‌سوی آب را برای ادامه فعالیتش انتخاب می‌کند. اساساً، مهاجرت هنرمندان به قطب‌های هنری جهان چیز عجیب‌وغریبی نیست. آمیختگی هنر ایرانی و هندی در دوران صفوی و هنر ایران و عثمانی در دوران تیموری، نشان‌دهنده دو موج اصلی مهاجرت هنرمندان ایرانی است.
این بار، اما جنس مهاجرت‌ها فرق می‌کند. هنرمندانی که در کشور خود، جایگاه مناسبی دارند، به‌جایی می‌روند که ادامه فعالیت هنری‌شان را در سایه‌ای از تردید قرار می‌دهد. هنرمندان ایرانی، به یک سفر بی‌بازگشت و آینده‌ای نامعلوم رهسپار می‌شوند و بیشترشان ازاینجا مانده و ازآنجا رانده می‌شوند. در این میان هم هستند هنرمندانی که با انگشتان یک دست می‌توان آن‌ها را شمرد، که در خاک غریب به موفقیتی نسبی می‌رسند و حداقل فقط ازاینجا رانده می‌شوند.
در این مطلب نگاهی می‌اندازیم به مهمترین هنرمندانی که در سال‌های اخیر مهاجرت کرده‌اند و توانسته‌اند مسیر هنری‌شان را در خارج از کشور پی بگیرند.
۱. گلشیفته فراهانی
یکی از پر سر و صداترین مهاجرت‌های بازیگران سینمای ایران، بی‌شک مربوط به گلشیفته فراهانی است. فراهانی در سینمای ایران یک ستاره تمام‌عیار بود. فراهانی که در نوجوانی با «درخت گلابی» داریوش مهرجویی وارد سینما شد، در مدت کوتاهی تبدیل به یکی از بازیگران مهم زن سینمای ایران شد. او هم در گیشه موفق بود و هم توانست در مدت حضورش در ایران با کارگردان‌های مهمی، چون حمید نعمت‌الله، ابراهیم حاتمی کیا، رسول ملاقلی پور و کمال تبریزی همکاری داشته باشد.
آخرین حضور گلشیفته فراهانی در سینمای ایران مربوط به فیلم «درباره الی» اصغر فرهادی است. فراهانی برای همکاری در فیلم «مجموعه دروغ‌ها» ساخته ریدلی اسکات به آمریکا رفت و درحالی‌که خیلی‌ها منتظر بازگشت او بودند، تصمیم گرفت که مهاجرت کند.
فراهانی در صنعت ستاره‌ساز هالیوود، کار مشکلی در پیش داشت و هیچ‌گاه نتوانست همچون ایران به یک ستاره تبدیل شود. اما شانس همکاری با کارگردانانی، چون جیم جارموش و حضور در فستیوال‌های مهم هنری را به دست آورد. «دزدان دریایی کارائیب، مردگان حکایت نمی‌کنند»، «پترسون» و «اکسوداس، خدایان و پادشاهان» ازجمله فیلم‌های مهمی است که فراهانی بعد از مهاجرت در آن‌ها بازی کرده است.
۲. شهره آغداشلو
شهره آغداشلو از نسل اول مهاجران سینمای ایران بعد از انقلاب است. او که با سه فیلم «شطرنج باد» ساخته محمدرضا اصلانی، «گزارش» ساخته عباس کیارستمی و «سوته‌دلان» ساخته علی حاتمی توانسته بود در جریان سینمای موج نوی ایران جایی برای خود دست‌وپا کند، در بحبوحه انقلاب اسلامی از ایران خارج شد.
آغداشلو مدت‌ها در نمایش‌های ایرانی در آمریکا ظاهر می‌شد و کم‌کم می‌رفت که به فراموشی سپرده شود. بااینکه او در سال ۲۰۰۰ در فیلم «راز بهشت» توانست موقعیتی به دست آورد تا دوباره به سینما بازگردد، اما «خانه‌ای از شن و مه» نقطه عطف کاری آغداشلو در سینمای هالیوود بود.
آغداشلو با ایفای نقش در این فیلم، نامزد جایزه اسکار شد و همین موفقیت آغداشلو را به نقش‌های مکمل دیگری در سینمای هالیوود رساند. حضور در «مردان ایکس»، «زندگی عجیب تیموتی گرین» و «آخرین شوالیه‌ها» از فیلم‌های مهمی است که آغداشلو در آن‌ها حضورداشته است.
به‌علاوه، آغداشلو توانست به فضای سریال سازی آمریکا نیز راه پیدا کند و با ایفای نقش در سریال «خانه صدام» جایزه معتبر امی را کسب کند.
۳. سوسن تسلیمی
سوسن تسلیمی بی‌اغراق مهمترین بازیگر زن سینمای بعد از انقلاب است. او که از تئاتر و همراه بیضایی به سینما راه یافت، از معدود بازیگرانی است که توانسته با تثبیت سبک بازیگری خود شناخته شود. تسلیمی با «چریکه تارا» ساخته بهرام بیضایی نه‌تن‌ها برای سینماگران ایرانی به چهره‌ای شناخته‌شده تبدیل شد که با درخشش در جشنواره سن سباستین به یکی از ستاره‌های جهانی سینمای ایران تبدیل شد.
از سوی دیگر، تسلیمی از اولین بازیگرانی است که کوچ کرده است. تسلیمی با مهاجرت به سوئد، سال‌ها در اداره تئاتر آن کشور مشغول به فعالیت بود. تسلیمی کم‌کم توانست جای خود را در هنر‌های نمایشی این کشور باز کند و چندین تئاتر به روی صحنه ببرد و بعد از مدتی، کارگردانی را هم تجربه کند. تسلیمی مدتی عضو هیئت تصمیم‌گیرنده انستیتوی فیلم سوئد بود و اکنون در وزارت فرهنگ این کشور از اعضای مشاورین هیئت تئاتر است.
۴. امیر نادری
امیر نادری که با ساخت «خداحافظ رفیق» خود را به‌عنوان یک فیلم‌ساز مستقل، اما مهم مطرح کرد، با «دونده» و «سازدهنی» فصلی جدید در سینمای واقع‌گرا و اجتماعی ایران رقم زد. نادری از چهره‌های مهم و تأثیرگذار جریان موج نوی سینمای ایران محسوب می‌شود.
ماجرای مهاجرت امیر نادری با بقیه هنرمندان و سینماگران ایرانی فرق می‌کند. گرچه توقیف آثارش در این کوچ خودخواسته بی‌تأثیر نبوده است، اما خودش می‌گوید از اول می‌دانسته است که باید خارج از ایران فیلم بسازد. او که در اواخر دهه شصت از ایران مهاجرت کرد، هیچ‌گاه فعالیت هنری‌اش را متوقف نکرد. در حقیقت مهاجرت نادری فقط مسیر فیلم‌سازی او را به دو فاز مجزا تقسیم می‌کند.
نادری با «وگاس؛ یک داستان واقعی» در سال ۲۰۰۸ نامزد دریافت جایزه شیر طلایی ونیز شد. نادری اکنون در ژاپن زندگی می‌کند و سینما تدریس می‌کند. آخرین حضور نادری در سینمای ایران به فیلم «کوه» باز می‌گردد.
۵. شادمهر عقیلی
شادمهرعقیلی ابتدا در ایران فعالیتش را آغاز کرد و بادانشی که از موسیقی داشت توانست به چهره‌های سرشناس موسیقی ایرانی، چون علیرضا عصار نزدیک شود و حتی برای خودش جایی در صداوسیما پیدا کند. شادمهر با آلبوم «دهاتی» بعد از سال‌ها موسیقی پاپ و عامه‌پسند ایرانی را زنده کرد و عقیلی با این آلبوم توانست میان مخاطبان جوان موسیقی ایرانی به جایگاه مناسبی دست یابد.
شادمهر در بازار موسیقی ایران آن‌قدر محبوب شده بود که پایش به سینما هم باز شد. او در «پر پرواز» در نقش خواننده‌ای ظاهر می‌شود که قطعاتش مجوز نمی‌گیرد و محدودیت فعالیتش در ایران او را به فکر مهاجرت می‌اندازد. همان روزها هم بود که شادمهر برای کسب مجوز به مشکلات جدی برخورد کرده بود و ادامه فعالیت موسیقی او در ایران در وضعیت بغرنجی قرارگرفته بود.
درنهایت، شادمهر عقیلی برخلاف کاراکترش در «پر پرواز» از ایران رفت و بعد از اقامتی کوتاه‌مدت در کانادا به آمریکا مهاجرت کرد. گرچه فعالیت هنری شادمهر در خارج از ایران در ابتدا چندان موفق نبود، اما او این روزها توانسته بار دیگر با مخاطبانش ارتباط برقرار کند و در میان بازار آشفته موسیقی لس‌آنجلسی موقعیتش را تثبیت کند.
- 12
- 4
