صنایع دستی مازندران بسیار غنی هستند و نشان از ذوق و هنر شهروندان این مناطق را داردصنایع دستی مازندران
محبوب ترین استان های ایران برای سفرهای نوروزی، استان مازندران است. در تعطیلات نوروز اغلب مردم به این استان روانه می شود. ولی این شلوغی ها همانطور که میتواند معایبی برای این مناطق داشته باشد، با برنامه ریزی درست میتواند باعث ایجاد مزایایی هم بشود. خیلی از ما عادت داریم زمانی که به شهری سفر می کنیم، چیزی بعنوان سوغات و یادگاری برای خودمان یا عزیزانمان بخریم. با این کار هر زمان که چشممان به آن وسیله افتاد یادی از سفرمان می کنیم و مرور خاطرات می کنیم. گویی که تکه ای از آن منطقه را در اتاق خود داریم. صنایع دستی مازندران که بخشی از سوغات این استان محسوب می شود، بسیار غنی و پربار هستند و نشان از ذوق و هنر شهروندان این مناطق دارد.
معرفی انواع صنایع دستی مازندران
ویژگی ها و شاخصه های صنایع دستی مازندران میتواند بعنوان یک پیام رسان جدی از فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی در سطح جهانی نقش ایفاء کند. صنایع دستی موجود در مازندران شامل قالی بافی، گلیم بافی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی سفالگری و سرامیک سازی، فراورده های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلدسازی سنتی، صنایع دستی دریایی عروسک سازی است. قالی بافی و گلیم بافی در مازندران بافته می شود ولی از رشته های اصلی و اساسی این استان نیست.
- سفالگری و سرامیک سازی:
ماده اولیه کوزه گری، خاک رس است که تقریباً در هر کشوری و منطقه ای یافت می شود. کوزه های سفالینه زمانی بوجود آمدند که بشر اولیه زندگی شکاری خود را به دامداری و کشاورزی تبدیل کرد. یکی از "صنایع دستی مازندران" سفالگری است. خاک رس در این منطقه بسیار یافت می شود و به علت در دسترس بودن خاک رس، این از رشته های مرسوم مازندران می باشد. مهمترین مراکز سفالگری مازندران شامل کلاگر محله جوی بار در ۱۹ کیلومتری قائم شهر، چالوس، تنکابن و بعضی از روستاهای بابل و آمل است.
یکی از صنایع دستی مازندران سفالگری است- لاک تراشی:
از دیگر صنایع دستی مازندران می توان به لاک تراشی اشاره کرد. در مناطق روستایی و جنگلی لاک تراشی مورد توجه پیشه وران هنرمندان بوده و انواع سازه هایش بر اساس نیاز زندگی روزمره گسترش یافته است. قبلا روستاییان ساکن مناطق جنگلی بيش ترین نیازهای خود را از چوب تهیه می کردند و از مهارت خوبی در ساخت لوازم چوبی برخوردار بوده است. استادکاران به وسیله ی ریشه و تنه درختان بدون بهره گیری از ابزار کار امروزی ظروف چوبی که شامل جوله، لاک دانه پاش، کلز، قند چوله، تنباکو چوله، قاشق، ملاقه، کترا، بود می ساختند.
هنر لاک تراشی که یکی از صنایع دستی مازندران محسوب میشود یک کار ابتکاری است و جنگل نشینان با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند از ریشه و چوب درختان برای ساخت مصنوعات چوبی استفاده می کنند. درختانی که از چوب آن ها برای این کار بهره می گیرند افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم دار و انجیلی است. ظروفی که از ریشه درختان ساخته می شود در برابر سرما و گرما مقاوم تر و سبک تر است و ترک بر نمی دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی شکند. لاک تراشان معتقد هستند اگر از ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود، خوب نگهداری شود عمر مفید آن ها حداقل بالای صد سال خواهد بود.
هنر لاک تراشی از صنایع دستی مازندران محسوب میشود- موج بافی:
ماده اولیه موج بافی که پشم است، با نام های «رختخواب پیچ» و «ایزار» شناخته میشود و همین امر سبب شده که ارزان و قابل شست و شو دارای استحکام، نرم و سبک باشد. موج بافی به علت صفاتی که دارد، در گذشته بعنوان هنر فراگیری مطرح بود و اینک کم و بیش در این منطقه رواج دارد. امروزه در روستاهای منطقه کجور هنر موج بافی بجامانده است. گونه ای از این دست بافت ها با همین کاربرد «چاد شب» نامیده می شود. مشهور ترینش «چادر شب دارایی» است که شامل رنگ های متنوع به خصوص طیف های گوناگون رنگ قرمز که نسبت به رنگ های دیگر جذابیت بیشتری دارد است. در این منطقه در کنار بافت این نوع پارچه، سفره های ظریف و پرارزش نیز بافته می شود. بدین ترتیب از صنایع دستی مازندران می توان به موج بافی اشاره کرد.
از صنایع دستی مازندران می توان به موج بافی اشاره کرد که در گذشته بعنوان یک هنر فراگیر بود - صنایع چوبی:
روستاییانی که در مناطق جنگلی از زمان گذشته سکونت داشتند با چوب وسایل خود را می ساختند. هرچند صرفا این کار زمانی برای رفع نیاز بود ولی سال هاست به صنایع دستی مازندران و هنر مردمان این استان ها تبدیل شده است. انواع ظروف و محصولات چوبی را می توانید در مازندران بعنوان سوغات بخرید. به کنده کاری و حکاکی روی چوب منبت کاری میگویند. از این جهت در برخی از مناطق این استان منبت کاری و معرق روی چوب نیز رواج دارند.
صنایع چوبی سال هاست به صنایع دستی مازندران و هنر مردمان این استان تبدیل شده- حصیر بافی:
یکی از محبوب ترین صنایع دستی مازندران که اغلب در غرب این استان رواج دارد حصیربافی است. وسایلی که با حصیر بافته شده اند در بدو ورود به شهرهای شمالی در فروشگاه ها توجه مسافران را بخود جلب می کنند و در اکثر اوقات جزء نخستین سوغاتی اند که توسط گردشگران خریداری می شوند. از نی و دیگر گیاهان خودرو مانند گاله و واش برای حصیربافی استفاده می شود. از مشهورترین محصولات حصیر بافی می توان به کلاه، سبد و زیرانداز های حصیری اشاره کرد. شهر رامسر پرطرفدارترین شهر شمالیست که علاقه فراوانی به حصیر بافی دارند.
یکی از محبوب ترین صنایع دستی مازندران که اغلب در غرب این استان رواج دارد حصیربافیست- نمدمالی:
یکی از صنایع دستی مازندران، نمد مالی است. تهیه نمد براساس دو خاصیت پشم، یکی خاصیت جعدیابی و دیگری پوسته ای شدن است. هنگامی که پشم بر اثر حرارت مرطوب مجعد شوند و الیاف آن درهم میروند پوسته ها مانع این می شوند که الیاف ها مجدداً از هم باز شوند این بهم پیچیدگی، سبب بروز بافت نامنظمی میشود که چنانچه ترکیبات نمدسازی (مثل خاک نمد) را به آن بیافزایند محکمتر می شود. در اکثر مناطق استان مازندران به ویژه در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر، نمد مالی رواج دارد. ماده اصلی نمد، پشم و گوسفند است که رنگ های طبیعی مثل سفید و سیاه و قهوه ای دارد و از پشم های رنگ شده شیمیایی برای نقش اندازی آن بهره می جویند. معمولاً یک قطعه نمد یک روز طول میکشد تا به وسیله چند نفر ساخته شود.
نمدمالی یکی از دیگر صنایع دستی مازندران است و ماده اصلی نمد، پشم و گوسفند است - قالی کلاردشت:
فرشی که در منطقه مازندران و حتی در ایران، بسیار ناشناخته است قالی کلاردشت نام دارد و چه بسا بین تجار و بافندگان نیز ناآشناست. قالی کلاردشت در بازار داخل بطور کل خریدار بسیار کمی دارد و صرفا جمعی از صادرکنندگان قالی کلاردشت نسبت به صادراتش به کشورهای اروپایی اقدام می نمایند. در روستای مکارود استان مازندران معروفترین قالی کلاردشت بافته می شود. قالی کلاردشت که از صنایع دستی مازندران محسوب می شود، جزء قالی های درشت بافت میباشد که به نام قالی خرسک نیز شناخته است.
عمدتاً نقوش قالی کلاردشت ذهنی و بدون نقشه هستند. در نقشهای قالی کلاردشت گویی طبیعت زیبا و در عین حال سخت کوهستانی متجلی می شود. نقش "مل چفته" در حاشیه گلیم هرسین دقیقاً در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت مشاهده می شود. نقوش قالی در کلاردشت شامل نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان می باشد. در متن فرش کلاردشت گل هایی که استفاده می کنند، شامل رسین گل (که به آن" طناب رسن" می گویند)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل (که یک نوع حلوا با کره محلی و عسل درست می شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاه گل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز (بز بدون شاخ) و بز چلچله ای (بز شاخ دار) است.
قالی کلاردشت که از صنایع دستی مازندران محسوب می شود، جزء قالی های درشت بافت است- دستبافی یا صنایع نساجی سنتی مازندران:
زنان و مردان زیادی برای بافت پارچه در زمان های قبل، از دستان هنرمند و ذهن خلاقشان استفاده می کردند. در استان مازندران پارچه های دستبافتی که تولید میشوند بعنوان یکی از صنایع دستی مازندران، تحت عنوان هنر دستبافی معروف شده اند. این پارچه امکان دارد به عنوان روسری، لباس محلی، شمد، ملحفه و… مورد استفاده قرار بگیرد. برای دوختن رومیزی و روتختی از این پارچه های باارزش استفاده می کنند. از دستگاه های مخصوصی برای بافتن این پارچه ها با دست، استفاده می شد که در ابتدا از دستگاه های دووردی و چهاروردی استفاده می شد ولی به مرور زمان دستگاه های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز جایگزین دستگاه های قدیمی یعنی دووردی و چهاروردی شد و هنوز هم از این دستگاه ها استفاده می شود.
پارچه های دستبافتی که در مازندران تولید میشوند بعنوان صنایع دستی مازندران، معروف شده اند- چموش دوزی:
چموش به پاپوش سنتی گفته میشود که در بعضی از شهرهای گیلان تولید می شود و از جنس چرم طبیعی و بدون پاشنه است. چموش دوزی بیش تر در ماسوله رواج دارد. این صنایع دستی مازندران چند سالیست که جنبه مصرفی خود را از دست داده و حالت تزئینی بخود گرفته است. با این حال بسیاری از مسافران در سفرشان برای یادگاری و هدیه دادن چموش را بعنوان صنایع دستی گیلان می خرند. این کار باعث میشود تا هنرهای با ارزش کشورمان به فراموشی سپرده نشوند.
مسافران در سفر به گیلان میتوانند چموش را بعنوان صنایع دستی مازندران برای یادگاری بخرند- کنده کاری روی چوب:
تولید صنایع و هنرهای چوبی به علت شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل های زیاد در استان مازندران بسیار رایج شده است. اشیای کنده کاری شده شامل پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت خوری، صندوق تخته شطرنج یا تخته نرد و قندان و مجسمه های حیوانات میباشد. برای این صنایع دستی مازندران، چوب هایی که دارای سطح صاف و مناسبی بوده مثل چوب گردو، فوفل، راش انار سرخ، انار زرد و افرا استفاده می شود ولی برای کارهای ظریفتر از چوب گلابی استفاده می شود. از فنون رایج ایجاد نقش های برجسته است که آن را منبت می نامند. مشبک یکی دیگر از روش هاییست که زیاد بکار برده می شود و با برجسته کاری ترکیب می شود. از فعالیت های منبت کاران در گذشته می توان به ساختن قالب های مشبک در و پنجره اشاره کرد، که گاهی وقت ها فضای بین گره ها با شیشه رنگی پر می شد و این گره ها را قامه می نامیدند.
کنده کاری روی چوب از دیگر صنایع دستی مازندران به حساب می آید- جاجیم بافی:
جاجیم در میان دست بافت های روستایی و صنایع دستی مازندران، از اهمیت مخصوصى برخوردار است و کاربردهایی مانند زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه کرسی و ... دارد و هنر جاجیم بافی در خیلی از مناطق روستایی مثل «متکازین» از توابع بهشهر بخش دودانگه شهرستان ساری، آلاشت سواد کوه، کجور، نوشهر و کلاردشت چالوس اقبال و توجه است. اصولاً بافت جاجیم در روستای کوهستانی و ییلاقی متکازین در بخش هزار جریب بهشهر، توسط زنان انجام می شود و مردان جز در مرحله تهیه پشم، نقش چندانی ندارند.
جاجیم در میان دستبافت های روستایی و صنایع دستی مازندران، اهمیت بسیاری دارد- پارچه بافی:
یکی از شاخه های نساجی و صنایع دستی مازندران، پارچه بافی است که با ریسیدن نخ پارچه تولید می شد و برای دوخت لباس های گوناگون از این پارچه ها استفاده می کردند. در گذشته لباس با پارچه های نخی، ابریشمی و پشمی دوخته می شد.
پارچه بافی یکی از شاخه های نساجی و صنایع دستی مازندران استگردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 19
- 4
